Ik schreef enkele weken geleden over de samenwerking tussen wethouder en ambtenaar. Reacties die ik kreeg zijn nu aanleiding voor een verdieping. Immers, de ‘valse dans’ tussen ambtenaar en wethouder, daar wordt een stad niet beter van. Maar wat als het leidt tot angstcultuur.
Daarbij heb ik al eerder gezegd, niets of niemand is neutraal. Dit heb ik al eens als politieke vraag gesteld aan het B&W van Enschede. Zij antwoorden toen bij vraag 9 heel voorzichtig: ‘Wij zijn voorts van mening dat het niet onaannemelijk is dat een mens nooit 100% neutraal en niet beïnvloedbaar kan zijn’.
Geen bedrijf
En al zou het soms beter zijn; de overheid kun je niet vergelijken met een bedrijf. Op basis van de politieke macht van het moment beslist ze over belangen en zorgt ze voor voorzieningen.
Waar de focus bij een bedrijf dus verder ligt, er ook meer sprake is van een gezamenlijke focus, is het bij de overheid op verschillende beleidsterreinen beperkt tot een periode van 4 jaar. Waarbij door decentralisaties vanuit de landelijke overheid gemeenten en provincies worden tot uitvoeringskantoor van het kabinet.
De landelijke overheid kan het niet voor iedereen goed doen. Bij gemeenten en provincies is dat nog veel meer het geval. En er zijn die altijd mekkeren en staat elk optreden bloot aan kritiek. Dat is onvermijdelijk.
Herstel vertrouwen
Vandaar dat de overheid in een rechtsstaat is gebonden aan beginselen van zorgvuldigheid en rechtmatigheid. Als ze die goed hanteert groeit er een basis van vertrouwen.
Maar duidelijk is ook, waar veel beleid ontstaat en vastgesteld wordt, er behoefte is aan beleidsevaluatie. Hiervoor bestaan diverse argumenten:
- Het argument van onzekerheid,
- Het argument van ontrafel het fiasco,
- Het argument van beleidsverstrengeling,
- Het argument van voortschrijdend inzicht.
Beleidsevaluatie hoort een regulier onderdeel te zijn van wat heet de beleidscyclus. De beleidscyclus bestaat uit probleemanalyse, beleid ontwerpen, besluitvorming, beleid uitvoeren, beleid beoordelen op effectiviteit, beleid stoppen (als het probleem verdwenen is of opgelost is) of beleid aanpassen.
Ook is het belangrijk om duidelijk te hebben wat de grondslag is van de beleidsevaluatie. Het is daarbij raadzaam om de functies (leren, verantwoording, kwaliteit) en stappenplan van beleidsevaluatie duidelijk aan te geven. Dit als gevolg van de financiële gang van zaken in overheidsorganisaties.
Coalitieperiode overstijgend
Er moet dan ook coalitieperiode overstijgend duidelijk zijn dat evalueren mede tot doel heeft om tot verantwoording te komen en ervan te leren. Ambtenaren benutten immers voor hun werk vaak tal van bronnen, waaronder politieke standpunten in de vorm van moties, standpunten uit het betreffende netwerk, protestacties, enz.
Naar mijn mening is het nagaan of beleid de gewenste effecten heeft, in principe de taak van een volksvertegenwoordiging. Echter, wat als de via de stembus (af)gedwongen machtsuitoefening gepaard gaat met erkende gezagsuitoefening? Voor inwoners en ambtenaar. Bedenk daarbij dat een ambtenaar, normaal gesproken coalitieperiode overstijgend werkt. Het resultaat kan dan zomaar zijn, het creëren van een angstcultuur.
Kernwaarden
Het is dan ook een noodzaak dat elke ambtenaar een veilige werkomgeving heeft. Dat een vertrouwenspersoon ook werkelijk een vertrouwenspersoon is. Dat een vertrouwenspersoon los staat van de gemeente waarvoor de ambtenaar werkt.
Een ambtenaar moet vrij zijn om inzichten aan te dragen die de politiek leider onwelgevallig zijn. Je moet voorkomen dat ambtenaren elkaar bestrijden omdat de ambtenaren baas het onwelgevallig acht dat een rapport openbaar wordt. En deze ambtenaren baas mogelijk zelfs verstrikt is geraakt in het politieke net.
Een ieder zou zich moeten realiseren dat kritiek een vorm van betrokkenheid is. En vertrouwen is dé basis voor een vruchtbare samenwerking. Als die basis er niet is, dan is elke samenwerking gedoemd te mislukken. Hoe het staat met vertrouwen in de politiek is overduidelijk. Het zijn dan ook de huidige bestuurders, de huidige politieke elite en systeem partijen die moeten veranderen. De snelste weg in de Nederlandse situatie is naar mijn mening nog steeds via de stembus.
Veelkoppig monster
Het vertrouwen kunnen de schuldigen niet herstellen. De bres die is geslagen is niet zomaar hersteld. Het is een (te) veelkoppig monster geworden.
De gebrekkige afwegingen, door onrechtmatig optreden, door het maskeren van informatie, door verschillende politieke afwegingen en beeldvorming, dossiers in de trein laten liggen. Het zijn zaken die ook lokaal kunnen spelen. Zie in Enschede het klachtencommissariaat, de uitvoering participatieve en de WMO (toeslagenschandaal in het klein), gebrekkige afwegingen en duperen van ondernemer tot op de dag van vandaag.
Maar ook de besluitvorming, communicatie en uitvoering van de Sustainable Development Goals (SDG) in Enschede. Waar er een procesregisseur een noodkreet doet (punt 10 en 11 van de opvallende WOB bevindingen). Zomaar binnen de ‘veilige’ gemeentelijke organisatie van baan kan zijn veranderd.
Waar vervolgens november 2011 een motie van GroenLinks wordt aangenomen. Een motie die destijds al is omarmd door B&W met de toezegging ‘reeds in uitvoering’. Waar ook ondergetekende voor heeft gestemd, immers wie kan er tegen deze 17 vriendelijk omschreven standpunten zijn. Het gaat uiteindelijk om de uitvoering die de politiek eraan geeft.
In de beantwoording geeft B&W van de gemeente Enschede aan ‘Enschede is formeel geen Global Goals Gemeente’ (Antwoord bij vraag 6). Dus daarmee zegt de gemeente, wij geven geen uitvoering aan de aangenomen motie. Terwijl ze deze al heeft omarmd in 2021, zelfs aangaf ín uitvoering’.
Nieuwe begroting
Maar inmiddels zijn deze doelen ambtelijk verstopt als ‘Strategic Development Goals’ in de begroting 2023-2026. Of heeft de nieuwe wethouder Financiën aangegeven dat het daar moet komen? Van zijn partij hebben er destijds twee tegengestemd. Of is dit een van de momenten waarop is bepaald wie de tweede BBE wethouder wordt? En daarmee een voorbeeld van De ‘valse dans’ tussen ambtenaar en wethouder in de tango uitvoering.
Al eerder heb ik het al aangegeven. Als de gemeenteraden nu niet in beweging komen en hun volksvertegenwoordigende rol niet opeisen staan ze een machtsvacuüm toe waarbij de Regio Twente een soort van Twents gemeentebestuur wordt. Of zijn de uitkomsten zoals omschreven in bullit 2 ‘Draagt het college op’ van de motie al wel voorgelegd? Ik zou zeggen, alles betrekking hebbende op punt 6.10 uit de begroting amenderen!
Rol ambtenaren
Kunnen dan ambtenaren een rol vervullen bij het hernieuwen van het gezag van de overheid? Wat is er nodig om de ambtenaar een meer een kritische rol in ons rechtsstatelijk bestel te laten vervullen? Ambtenaren die mogelijk politiek zijn benoemd maar vooral ook als kenmerk hebben: loyaal en volgzaam.
Een (beleids)ambtenaar die adviseert over publieke waarden en doelen, over politieke en maatschappelijke risico’s. En de volgende ambtenaar die zich schikt in de politieke wil van de bestuurder van dat moment nadat deze een politieke keuze heeft gemaakt. Een politieke keuze op basis van een coalitieakkoord.
We moeten ons daarbij realiseren dat die politiek keuze niet geldt voor de feiten, de modellen en de gegevens die de (beleids)ambtenaar heeft aangedragen. Daarin wordt verwacht, nee, wordt geëist dat hij of zij een zekere onafhankelijke rol heeft. Hij/zij moet de taak krijgen en tevens feiten en inzichten aandragen die de politiek leider onwelgevallig kunnen zijn. Hoe kan anders de raad, het hoogste orgaan, een juiste afweging maken.
Je moet er dan ook voor zorgen dat een (beleids)ambtenaar vooraf niet wordt beperkt door politieke kaders. Immers, wat als de bestuurder van dat moment niet de juiste bagage of leiderschap in zich heeft. Wat zal dan het resultaat zijn voor de ambtenaren in de uitvoering en voor diens collega’s die belast zijn met toezicht, inspectie en handhaving.
De ambtenaar staat namelijk niet alleen in direct contact met de samenleving. De ambtenaar heeft tevens een grote verantwoordelijkheid naar de samenleving. Feiten manipuleren om de bestuurder van dat moment (minister of wethouder) uit de wind te houden, gaan lijnrecht in tegen de beginselen van goed bestuur. En dat geldt niet alleen voor de ambtenaar.
De verantwoordingsbereidheid op basis van een juiste beleidsevaluatie is dan ook een schone zaak voor de raad, het ambtenarenapparaat en B&W. En mag niet worden belemmerd door een angstcultuur. Elke vorm van belangenverstrengeling of mogelijk niet onafhankelijkheid van zij die betrokken zijn bij die beleidsevaluatie moet dan ook worden voorkomen.
Dat geldt voor een klachtencommissariaat, dat geldt voor een onderzoekscommissie. Waarbij er ALTIJD aandacht moet zijn voor een uitgebalanceerde samenstelling van de commissie die onderzoek doet. Waarbij er op geen enkele wijze sprake mag zijn van een angstcultuur!
NLinNood vlag
NLinNood heeft een eigen vlag ontworpen en vervaardigd. Niet omdat we de omgekeerde vlag intimiderend vinden maar omdat we er aanstoot aan nemen of omdat het een Duitse vlag is.
Nee, gewoon volgens de democratie en in het kader van keuzevrijheid. Wil je de vlag bestellen? Mail naar……..
#NLinNood #WegMetDitKabinet
Nooit opgeven, niets doen is geen optie. Nederland / Enschede is het waard
Erwin Versteeg is zelfstandig ondernemer en sinds maart 2018 voorzitter van ‘Verbindend Enschede’. De columns die hij schrijft, zijn op persoonlijke titel en bedoeld om een discussie op gang te brengen. Onderwerpen in de columns zijn lokaal, landelijke, geopolitiek of maatschappelijk, en daarmee lokaal en/of landelijk mogelijk geen onderdeel van hun (politieke-) verkiezingsprogramma.
.