‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap’. Het is het motto van Frankrijk en Haïti, oorspronkelijk geïntroduceerd tijdens de Franse revolutie van 1789 tot en met 1799. Maar die bekende leus is ook min of meer geadopteerd door de andere Westerse staten bij de modellering van hun democratieën en wel met name de onderwerpen vrijheid en gelijkheid.
Er zijn echter grenzen aan vrijheid. Om schade aan anderen te voorkomen bijvoorbeeld, kan het nodig zijn dat mensen in hun vrijheid worden beperkt. Die gedachte vormt de basis voor de coronamaatregelen. Die maatregelen zijn, althans volgens onze regering, bedoeld om te voorkomen dat de een persoon gezondheidsschade toebrengt aan een ander persoon. Er wordt kortom, niet meer op gerekend dat de burgers zelf hun verantwoordelijkheid nemen en anderen niet in gevaar brengen. Daarom ook hebben we regels in het verkeer, bedoeld om te voorkomen dat we niet als een Lewis Hamilton over de weg gaan en alles wat ons dwarszit van de weg aftikken. Er is wel wat te zeggen voor het stellen van regels die voorkomen dat met name grote groepen mensen niet nodeloos in gevaar worden gebracht.
In enkele gevallen gaat de wetgever wat gemakkelijk om met dat criterium. Zo is van het gebruik van drugs bekend dat het grote groepen mensen in de ellende kan storten, maar de overheid lijkt niet ècht veel werk te maken het gebruik tegen te gaan. Soms is de overheid bezig met andere zaken zoals het aanstellen van ‘sensivity readers’ om de overheidsbrieven te kuisen van koloniale en racistische taal of iets dergelijks. Belangrijk werk natuurlijk, wat beslist goed moet gebeuren. Maar toch, als het een overheid menens is met het beschermen van de samenleving, lijkt het goed om ons eens af te vragen waarom institutionele bedreigers, zoals fabrikanten van rookwaren, nagenoeg vrij spel hebben, terwijl de gebruikers ervan aan allerhande vrijheidsbeperkende maatregelen worden blootgesteld. Mogelijk heeft het met de inning van belastingmunten te maken, want inmiddels rechtvaardigt het aandeel ‘accijnzen’ in de aanschafprijzen, dat de verstrekte kassabonnen in het vervolg in belasting-blauwe tint worden uitgevoerd.
De overheid is doende met het vervaardigen van regels die gebieden dat degenen die niet zijn gevaccineerd tegen Covid-19 toegang kan worden ontzegd tot winkels, evenementen en andere vermakelijke zaken. Dat is in strijd met de redenen die ten grondslag liggen aan de vorming van een staat, waarin vrijheid, gelijkheid en het gevoel een eenheid te vormen (ook al kent men elkaar niet allemaal persoonlijk) de kern zijn. Zo zijn er meer zaken waarin de overheid de overeenkomst met de samenleving stukje bij beetje verschuift; telkens ten koste van vooral vrijheid en gelijkheid. Covidmaatregelen en milieumaatregelen zijn zo op het oog verdedigbare kwesties, maar bij nader inzien meer een middel om vrije burgers minder vrij te maken in hun opvattingen en handelingen.
Dat soort overheidsoptreden eindigt meestal in oprispingen van de samenleving die vernieuwing van het contract met de overheid bewerkstelligen.
Jammer dat er altijd zoveel dodelijke slachtoffers bij vallen.