Waarom lukt mij niets?

Dat vroeg de Nederlandse faalhaas zich af. U weet wel die man die er tijdens de coronaperiode een potje van maakte, vaccins aankocht waarvan hij toen niet wist – en nog steeds niet blijkt te weten – wat de effectiviteit uitgedrukt in beschermingsgraad en tijdsduur was en is en geen notie had van de kwalijke bijwerkingen.

Peanuts, oordeelde hij en hij deponeerde het luttele bedrag van meer dan € 1 miljard belastinggeld in de portemonnee van verschillende Covid-19 “bestrijders”. Want onze politieke vervanger van de helaas overleden Pipo de Clown wist het beter dan de hele verzameling wetenschappers en kenners die hem waarschuwden voor de gevolgen van zijn onbezonnen acties.

Stoer doen lost niets op

Niets geleerd hebbende roept de nationale faalhaas heel stoer dat Nederland (de bouwwereld in dit geval) zeker 900.000 woningen zal bouwen. Hij vraagt zich weer niet af of de bouwwereld wel in staat zou zijn om aan die opdracht te kunnen voldoen. Hij vraagt zich ook niet af welke effect meer bebouwing die door het gebrek aan ruimte dichter op elkaar moeten staan, heeft op CO2 uitstoot en verwarming van de aarde. Want er moeten meer statushouders een woning krijgen, dus moet er gebouwd worden. Dat door het urban heat island effect de bijdrage aan de opwarming van de aarde wordt vergroot, is de bovenmeester even ontgaan. Was urbanisatie ook niet een van de grootste vervuilers?

Er liggen meer beren op het asfalt te dommelen. De helft van die te verwachten 900.000 blijkt nog niet opgenomen te zijn in bestemmingsplannen en het wijzigen van bestemmingsplannen kost door de snelheid van ambtelijke molens veel tijd. Vermoedelijk zal ruim 30% om die reden niet of vertraagd gerealiseerd worden. Andere inmiddels wakker geworden beren? Gebrek aan materiaal en schaarser wordende energie door o.m. de slimme sanctie maatregelen, waardoor bouwwereld en gelieerde bedrijven op uit de pan rijzende energiekosten moeten rekenen. De buitenaardse stikstofoxide-emissienormen die het verlenen van bouwvergunningen belemmeren en een oplossing daarvoor heeft onze nationale verkenner niet in zijn opdracht meegenomen. Andere hindernissen? Het gebrek aan vakpersoneel en bouwlocaties. Dat laatste probleem proberen drie van zijn collega’s op te lossen door de boeren een oprotpremie te geven of anders door de politie uit hun huizen te laten knuppelen.

Zelf had hij ook een aantal slimme ideeën om weer wat tempo in de woningbouw te krijgen. Hij schroefde de duurzaamheideisen op, want Nederlanders zwemmen in het geld en kunnen makkelijk €20.000 tot €100.000 ophoesten om hun huis te verduurzamen. De oproep om de zuinige CV-installatie te vervangen door warmtepompen, betekent dat een doorsnee gezin geconfronteerd zal worden met een enorme stijging van het energieverbruik en dito kosten. Door het verduurzamen van huizen en het groeiende energieverbruik wordt de schatkist lekker gevuld en het geld kan aan leuke binnenlandse – en buitenlandse hobby’s besteed worden. Hij draaide de vrije sector de nek om, gaf statushouders voorrang bij de toewijzing van sociale woningen boven Nederlanders die al 5 tot 10 jaar op een lange wachtlijst staan en moedigde onbewust de verantwoordelijke minister aan om de migratiesluizen helemaal open te zetten.

Je kunt wel leuke bloemetjesschoenen aan hebben, de samenleving heeft meer aan hersens onder de schedel waarmee de eigenaar in staat is om het hele proces door te denken en de effecten in kaart te brengen.

Oorzaken en gevolgen

Nick Ottens geeft in zijn artikel “Hierom bouwt Nederland te weinig woningen” op de website Wyniasweek 10 redenen waarom Nederland te weinig bouwt. Van die tien is er een, die mee blijkt te vallen: speculatie. De laatste jaren werden de vertragingen bij woningbouw niet door de onwil van projectontwikkelaars veroorzaakt maar door rechtszaken aangezwengeld door milieu- en klimaat activisten of eigenaren van koophuizen in “rijke” wijken. De redenen zijn begrijpelijk: urbanisatie is een van de grootste CO2 uitstoters te zijn en niemand wil in een overbevolkte “rijke” wijk wonen. Een ander probleem dat onder de huidige omstandigheden groter zal worden is het gegeven dat gemeenten en bouwbedrijven financiële problemen hebben. Dat is het goede bericht.

Nu de slecht weer berichten. Te beginnen met onderschatting van de bevolkingsgroei. Hoe is het mogelijk zal een volger van migratie-ontwikkelingen zich afvragen. Tja, hoe is het mogelijk. Sinds 2015 staan de deuren van het Hollandhuis wagenwijd open. Er zijn filmpjes, video’s en folders in omloop die de trek naar Nederland promoten en maar een boodschap hebben: “kom naar hier, veel en lekker eten, goede behuizing, mooie kleding, I- phones en note books in overvloed en geld toe!”. Het asielbeleid is een grote chaos, het aantal gelukszoekers uit veilige landen groeit met de dag, terugduwen naar het land van herkomst of het eerste Europese land waar ze asiel hadden moeten aanvragen, is moeilijk – zo niet onmogelijk. Aan de veronderstelde grenzen van het Europese continent staan bussen, treinen, vliegtuigen en taxi’s gereed om goed doorvoede, mannelijke gelukszoekers linea recta naar Nederland te brengen.

De trage afhandeling op gemeentelijk niveau. Er is niet genoeg personeel met de gewenste deskundigheid. Bovendien fietsen er ook nog inspraakprocedures door de bouwaanvragen heen. Trage en ambtelijke procedures versterkt door de regelmatige gang naar de rechter zijn volgens investeerders en projectontwikkelaars belangrijke oorzaken voor het trage woningbouw tempo.

Bestemmingsplannen worden niet aangepast. Door het gecreëerde coronaspook van de huidige woningbouw bewindsman zijn heel wat bedrijven omgevallen en staan gebouwen leeg. De betreffende bestemmingsplannen worden door tijd- en capaciteitsgebrek niet aangepast. Bovendien verandert niet alleen de functie van zo’n gebouw van bijvoorbeeld werken naar wonen, ook ondersteunende functies als infrastructuur, openbaar vervoer, onderwijs, nutsvoorzieningen, winkels voor levensonderhoud moeten aan die nieuwe functie worden aangepast. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat gemeenten wel veel bedrijventerreinen, maar weinig woonwijken hebben aangelegd. Dat betekent dat jarenlang goedkope grond meer is gebruikt voor de bouw van bedrijven en kantoren dan voor huizen. Door het omvallen van bedrijven dreigt nu leegstand, want zoals boven is benadrukt; ambtelijke molens draaien langzaam en daardoor duurt het lang voordat bestemmingsplannen aangepast kunnen worden. Als gemeenten de verhouding commercieel-wonen beter gepland hadden, waren ze goedkoper uit geweest. Als op het hoogste overheidsniveau de visie ontbreekt, dan kun je het de lagere niveaus niet kwalijk nemen dat die daar rudimentair aanwezig is.

Gevestigde belangen gaan voor. Vooral van koopwoners en laten die nu ruim vertegenwoordigd zijn in gemeenteraden. Het hemd is nader dan de rok geldt niet alleen voor het onderbrengen van asielzoekers van welke kleur ook, maar ook voor het toestaan van nieuwbouw. Het CPB vat dat samen als: “Lagere overheden beperken omwille van de ruimtelijke kwaliteit en andere maatschappelijke doelstellingen de beschikbaarheid van woningbouwlocaties”. Het gevolg is dat de pijn van de woningschaarste door misschien 10% van de Nederlandse bevolking gevoeld wordt en het belang van die 90% beter is gewaarborgd.

Linkse gemeenten hebben een uitgebreid eisenpakket. Het blijkt dat veel gemeenten zoals Amsterdam meerdere vliegen in een klap willen slaan. In de hoofdstad eisen linkse partijen van projectontwikkelaars niet alleen dat zij 40% van hun woningen opzij zetten voor sociale huur, maar ook nog eens 40% reserveren voor ‘betaalbare’ middenhuur. De overige 20% mogen zij vrij verhuren of verkopen. Bovendien hanteert Amsterdam de strengste duurzaamheideisen van Nederland, die het bouwen duurder maken. Hoge eisen blijken de opbrengst van nieuwbouw te verlagen en dus wordt er minder gebouwd.

Het Rijk, de minister, komt dan ook nog met een aantal eisen. Door duurzaamheideisen, richtlijnen, taakstellingen, aanwijzingen aan gemeenten doen de toch al stroperig werkende bureaucratie vastlopen. Regels spreken elkaar ook nog tegen: betaalbare én duurzame woningen; goed, maar ook snel. En als investeerders en ontwikkelaars het onmogelijke niet leveren, krijgt de markt de schuld en bedenken politici nieuwe regels.

Schaarste aan vakmensen en materieel, hoge kosten. De prijzen voor grondstoffen zijn enorm gestegen: staalprijs is 76% hoger dan in 2021; hout is met 15% gestegen, hogere kosten voor het maken van bakstenen en glas door de hoge gasprijzen. Omdat de bouwkosten snel stijgen, wachten projectontwikkelaars lang om in te stappen. Dan personeel. Er zijn 26.000 vacatures. De bouwsector is eigenlijk de klap van de financiële crisis van 2008 nooit te boven gekomen: het aandeel van de bouwsector in het BBP is meer dan gehalveerd en veel mensen die in deze sector werkzaam waren hebben de sector permanent verlaten.

Stikstofoxide-emissieproblematiek. De woningbouw is door het uitblijven van een oplossing voor de stikstofoxide uitstoot al € 6 miljard misgelopen; de infrastructuur kan naar € 3 tot 4 miljard fluiten. Bouwend Nederland denkt zelfs aan € 8,5 miljard. Iedere keer gaan andere belangen voor: boeren, bedrijventerreinen, verduurzaming, tevreden huizenbezitters, verontruste huurders en dus heeft de woningzoekende het nakijken. De man met de brede blik heeft vermoedelijk zijn holistische bril verkocht, want ook andere functionaliteiten dan agrariërs worden op kosten gejaagd door de stikstofoxide problematiek. Die heeft hij op last van de regering buiten beschouwing gelaten en die zitten nog steeds met de gebakken peren.

Tel je knopen en verdwijn

Wat komt helder naar voren uit de bovenstaande tekst? Rutte’s bewindslieden schieten tekort in procesdenken en holistische probleembenadering. Het zijn eendimensionale tunneldenkers, die niet begrijpen dat bij het wegvallen van een functie, veel van die functie afhankelijke aangeleunde subfuncties ook dreigen om te vallen. Een paar maanden geleden werd mij uitgelegd dat er 625 processen nodig zijn om een BMW van de band te laten lopen. Dan kan men nagaan wat dat betekent voor de functies die in de bovenstaande tekst beschreven zijn. Een ding is wel duidelijk: de huidige Minister van Volkshuisvesting en ruimtelijke Ordening is door zijn beperkte denkkader en starre – op dwang gebouwde – benadering niet de aangewezen persoon om de bouwwereld uit de huidige malaise te leiden. Dat heeft de Covid-19 pandemie overduidelijk bevestigd.

Mooie en dure schoenen: ja. Lenig procesdenken gebaseerd op een haalbare en betaalbare visie: nee. Daarom verandert alles wat de man in handen krijgt in schroot.