Geïnstitutionaliseerde geldroof

Omvang en beheer van pensioenfondsen staan de laatste tijd opnieuw in de belangstelling. De verwachting dat de inhoud van die pensioenpotten te weinig zou zijn om komende generaties hun zuurverdiende uitgestelde loon te kunnen uitbetalen, klinkt herhaaldelijk uit de kelen van aankomende generaties gepensioneerden. Oorzaak? Babyboomer generatie. In het artikel “Babyboomers vreten de pensioenpot op” is uitgebreid op onjuiste toonzetting en strekking van die kretologie ingegaan.

Niet mag en kan worden genegeerd dat er aanslagen zijn – en wellicht in de nabije toekomst worden – gepleegd op die pensioenpotten. Vooral diverse Kabinetten hebben zich daaraan schuldig gemaakt door een greep in die pot te doen om het eigen staatshuishoudboekje op orde te brengen. Maar niet alleen Kabinetten spelen een merkwaardige rol, ook DNB van Klaas Knot.

In het artikel van Eduard Bomhoff dat op 15 oktober 2022 op de website Wyniasweek met de titel “Het schrikbewind van De Nederlandsche Bank kost pensioenfondsen € 50 miljard” werd gepubliceerd, stelt hij het beheer van DNB aan de kaak. Criticasters kunnen niet beweren dat Bomhoff, als erkend econoom, hoogleraar en voormalige Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Vicepremier, geen kaas heeft gegeten van de materie die in het artikel nader wordt belicht. Daarom kan men van de uitleg in dat artikel niet vrolijk worden.

Witte Boorden criminaliteit

Een drietal kabinetten heeft in verleden en heden het ABP als een geldautomaat beschouwd en de pensioenpot voor eigen gewin geleegd. Een overzicht van die malversaties maakt duidelijk hoe die Kabinetten te werk zijn gegaan:

• Het gerucht dat het kabinet Lubbers III een greep in de spaarpot van de samenleving had gedaan, deed al jaren de ronde. Tot voor kort bleek niemand in staat te zijn door het politieke bastion breken om uit te leggen wat er daadwerkelijk was gebeurd. Tot Hennie Kemner in 2019 er eindelijk in slaagde om via de WOB procedure de noodzakelijke informatie boven tafel te krijgen.

Uit zijn onderzoek blijkt dat Lubbers III en Kok I met behulp van de Uitnamewet ook wel jatwet genoemd, tientallen miljarden guldens verduisterd heeft. Lubbers III verlaagde jaar in jaar uit de werkgeversbijdrage aan de pensioenen, waardoor in 1992 de achterstand op de premiebetalingen was opgelopen tot f 32,86 miljard. De ABP pensioen kasⁱ vertoonde een tekort van f 32,86 miljard. Geld dat aan de pensioengerechtigden is onthouden.

• Onder Kok I werd nog eens f 3 miljard van het vermogen voor het bovenwettelijke deel van de invaliditeitspensioenen afgeroomd. De overheid was van mening dat ook het ABP net als andere pensioenfondsen onder de pensioenwet moest vallen en privatiseerde het ABP. Door dat besluit wordt het innen van premies, beleggen en pensioen uitkering gescheiden van pensioen regelingen. In 1996 maakt de overheid een bedrag van f 194,9 of € 88,4 miljard over en dat is ruim f 35 of € 15 miljard te weinig. Een bedrag dat dus aan de financiële reserves van het pensioenfonds onttrokken is.
• Roofpraktijken van de overheid via het ABP zijn volgens Ad Broere nog jaren door gegaan. Daarvoor werd de wettelijke bepaalde rekenrente gebruikt, die ontleend is aan staatsobligaties. Het ABP heeft een rendement op zijn investeringen van ongeveer 7%, maar moet voor de kapitaalgroei de wettelijke 2% (een verhoging van 1,5%) gebruiken. In feite groeit het kapitaal van het ABP veel meer dan is toegestaan en het geld dat “over “ is (die 5%) valt volgens Broere in de reserves waarmee de regering leuke dingen kan doen: financieren van zijn binnen – en buitenlandse hobby’s. Een van die leuke dingen is de bijdrage aan de EU Stabiliteitsmechanisme ad € 40 miljard en dat bedrag wordt door Rutte III uit het pensioenfonds betaald.
• De door de Regering Rutte III voorgestelde hervorming van het pensioenstelsel heeft verstrekkende gevolgen voor het beleggingsbeleid van pensioenfondsen: €500 miljard kan een andere bestemming krijgen resp. verdwijnt plotseling uit de pensioenpot. Volgens pensioendeskundigen van het FNV zal door het voorgestelde nieuwe pensioenstelsel de pensioengerechtigden opnieuw geen zeggenschap hebben op het door hen ingebrachte geld: het collectief gespaarde uitgestelde loon van € 1700 miljard. In het verlengde daarvan zal er grote onzekerheid zijn over het indexeren, is de overgang van uitkeringsregeling naar premie regeling kostbaar; zal de overgang jaren duren en zal bij overdracht van pensioenopbouw naar het nieuwe stelsel zeker resulteren in kostbare beroepsproceduresⁱⁱ.
• De AXA IM beheert die pensioenpot van €1700 miljard, de grootste pensioen reserves van Europa. Volgens Pieter Lakeman en Arno Wellens maakt DNB echter de bovengenoemde €500 miljard pensioenreserves onzichtbaar. Zie https://youtu.be/mKEIVGzmthg. Ook is het opmerkelijk dat het ambtenaren pensioenfonds (ABP)ⁱⁱⁱ decennia niet heeft geïndexeerd, maar in 2020 wel € 1,5 miljard aan prestatiebonussen heeft uitgegeven (45% meer dan in 2019!) aan bedrijven die een deel van het pensioen vermogen beleggen. Blijkbaar hebben die bedrijven het zo goed gedaan dat het ABP vermogen aanzienlijk gegroeid is, maar indexeren om moverende redenen niet is gedaan?

Uit de bovenstaande opsomming blijkt dat Nederlandse Kabinetten zich kunnen meten met financiële malversaties door rekenmeesters van de Siciliaanse Cosa Nostra, ‘Ndrangheta in Calabria, Napolitaanse Camorra en Sacra Corona Unita in Apulië. Drie regio’s in het zuiden van Italië.

Belegging risico’s

De bedenkelijke opstelling en instelling van DNB/Klaas Knot richting pensioenfondsen en gepensioneerden vormt dus de kern van het artikel. Voordat hij op de treurnis van DNB ingaat, legt hij eerst uit welke risico’s verbonden zijn aan de beleggingen van pensioenfondsen:

• De verlengde levensverwachting en de groeiende vergrijzing betekenen dat pensioenfondsen langer en meer uitgesteld loon moeten uitbetalen aan toekomstige pensioengerechtigden.
• Langdurige, hoge en groeiende inflatie die de koopkracht van het uitgestelde loon ondergraaft. De hoop dat pensioenfondsen kunnen meegroeien en pensioenen kunnen en willen aanpassen aan die geldontwaarding, lijkt in het licht van het jarenlang onthouden van die indexering, een vorm van wensdenken, maar wie weet.
• Werknemers en werkgevers leggen te weinig in om het uitgestelde loon zeker te stellen.

Met die informatie als achtergrond stelt Bomhoff het reilen en zeilen van DNB aan de kaak. Hij verwijt DNB vooral pensioenfondsen te hebben met gemanipuleerd met de incorrecte bewering dat een lagere rekenrente een groter risico met zich mee zou brengen. DNB forceerde een lage ‘rekenrente’ voor een kunstmatige berekening van de zwaarte van toekomstige verplichtingen van de fondsen. Pieter Lakeman stelt in de door hem aangespannen rechtszaak dat DNB daarmee de pensioenfondsen dwong tot incorrecte schattingen van hun verplichtingen op de balans.

In 2017 was die door DNB verplichte ‘rekenrente’ ongeveer 1,5% per jaar (toen al de laagste in de wereld) en DNB voorspelde grote problemen bij een nog verdere daling. Pensioenfondsen geloofden die dreigende taal en gingen verzekeringen afsluiten tegen zo’n aanhoudende daling van de ‘rekenrente’ bijvoorbeeld bij Goldman Sachs. Tot 2020 bleef die inderdaad zakken en de fondsen verdienden een enorm bedrag aan die ‘verzekering’. Zo’n verzekering zal onder andere scenario’s niet winstgevend maar verliesgevend worden en in dat geval wordt de zogenaamde ‘exposure’ van het fonds riskanter.

Miljarden vervliegen

Dat andere scenario is door een aantal invloedsfactoren inderdaad realiteit geworden en het blijkt dat de pensioenfondsen alle winst op hun verzekering over de jaren 2016-2020 hebben ingeleverd en naar schatting al €50 miljard in de min staan bij bankiers zoals Goldman Sachs. Niet omdat geld geleend moest worden om pensioenen voor een komende periode te betalen, maar omdat DNB hen had wijsgemaakt dat een dalende rente een enorm risico inhield. Dat die bewering grote onzin is, leggen twee academische specialisten – Iain Clacher en Con Keating – in hun essay “Liability driven Investment “(juni 2020) uit.

Als pensioenfondsen armer worden omdat de beurs daalt, is dat jammer maar niet verwijtbaar; de beurs herstelt wel weer. Maar als pensioenfondsen permanent € 50 miljard armer worden omdat Klaas Knot ze een onzintheorie over lage rente dwingend heeft opgelegd, is daar iets aan te doen. Exit Knot en Kroes, en toezicht op pensioenfondsen weg bij DNB.

Wanneer daar geen paal en perk aan gesteld wordt, zullen toekomstige gepensioneerden inderdaad met een legere pensioenpot en lager uitgesteld loon geconfronteerd worden. Niet door babyboomers zoals stellig door die groepen wordt gedebiteerd, maar door overheid en haar geldbeheerder DNB.

i^ Het vermogen bedroeg in 2012 €235 miljard en verzorgt de pensioenen van de ambtenaren bij de overheid en werknemers in het Onderwijs.

ii^ Zie document „ Gestolen Pensioen (verkorte versie) d.d. 2 maart 2021.

iii^ De pensioenpot was in 2017 ruim €404 miljard, actuelere gegevens zijn er niet.