De rechter spreekt geen recht

“When a whole lot of thoughts is locked behind the assertion that there is only one valid set of values, one valid set of beliefs, one valid perception of the World. It is a scary idea, especially in a society that has been built on the ideas of free thought and free choice”.
(Stephen King)

Onlangs beklaagde de voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak zich in  een twee pagina huilie-huilie verhaal over de afkalvende autoriteit van de rechters. Hij werd in dat huilverhaal gesteund door de President van het Amsterdamse Hof, Verweij. Vanzelfsprekend lag het allemaal aan andere(n): vooral nieuwe media en politiek. Wat die laatste  invloedsfactor betreft is het onduidelijk welk deel van de politiek door de twee bedoeld werd. Gezien de inmenging van het Ministerie van Justitie in de rechtszaak van Wilders en de sterk verschillende benaderingen rond de rechtszaken van b.v. Akwasi en de Blokkeerfriezen, zeker niet de politieke elite die zich rond Rutte heeft verzameld.

Volgens Toon Kasdorp in zijn column op de website verenoflood hadden beide heren wel wat uitgebreider kunnen ingaan op het belang van de rechtspraak dat door de ontwikkelingen binnen en rond het justitiële apparaat voor politiek en publiek verloren is geraakt. Wat dat betekent is te zien, horen en voelen in delen van de wereld waar die rechtspraak ontbreekt of mankeert door een sterk ingewortelde corruptie. Daar bepaalt het recht van de sterkste wat recht of krom is. In onze contreien zou het belang van de rechtspraak zich moeten vertalen in orde, rust en vooral veiligheid gebaseerd op het gegeven dat iedereen zich moet voegen naar het geldende normen- en waardenstelsel en iedereen voor de wet op gelijke manier voor de rechtbank behandeld moet worden. Laat dat nu net ontbreken.

In Nederland is de laatste jaren een groeiende normvervaging en waardenuitholling herkenbaar en  de heer Rutte gesteund door de politici Kaag en De Jonge zijn de grote motoren die dat proces gaande houden en door hun persoonlijke opstelling en instelling zelfs stimuleren. Zij beseffen en begrijpen niet dat zij de meetlat zijn waarlangs het doen en laten van de door hen te besturen samenleving wordt gemeten. Helaas is ook het machteloze parlement en het progandistische deel van de traditionele media daar debet aan. Zij slagen er niet in om de grenzen van de Trias Politica herkenbaar binnen de samenleving te blijven trekken. Integendeel; door het lankmoedige en weinig doortastende optreden van het Parlement, ondersteund door het voortdurend demoniserende mediadeel hebben zij die grenzen doen verschuiven en onder bepaalde omstandigheden zelfs tijdelijk en plaatselijk doen vervagen.  

Laatste hoop van een democratie

Geen wonder dat onder het motto: “wat zij kunnen en mogen, mogen wij zeker ook” normvervaging en waarde uitholling in het doen en laten van de samenleving een prominente rol is gaan spelen. Wanneer ook het opsporings – en strafrechtapparaat een verbluffende ineffectiviteit en onevenwichtigheid vertonen is groeiende wanorde, blijvende onrust en een intrinsiek gevoel van onveiligheid het logische gevolg. Die twee instanties zijn de laatste hoop van een democratie dat het in eeuwen ontwikkelde normen en waardenpatroon, waar een democratie op gestoeld is, wordt gehandhaafd en wetschenders resp. normovertreders op een kordate, evenwichtige en eerlijke manier op het principe voor “de wet is iedereen gelijk” op die manier benaderd, beschouwd en gevonnist moeten worden. Daß war einmal.

Er zijn verschillende uitvoeringen van de rechtspraak. Door de koppen in de media is het publiek ervan overtuigd geraakt dat rechtspraak synoniem is met strafrechtspraak en heeft vergeten dat ook bestuur – en burgerlijk recht een sturende rol spelen in het handhaven van de democratische beginselen van Nederland. De rol van de rechter bij het toedienen van de straf is belangrijk. Die rechter hoort streng te zijn maar rechtvaardig. Niet het belang van de gestrafte of diens resocialisatie speelt daarbij de grootste rol maar het gaat juist om al die anderen. Zij die toekijken en zien dat niemand er zomaar mee wegkomt als hij zich niet aan de wet en regels houdt. Daarom is strafrecht een publieke zaak en is het belangrijk dat rechters hun rechtsprekende functie op een integere manier invullen. Wat zware straffen zijn bepalen de gedetineerden zelf. In de publieke opinie en in de openbaarheid spelen de effecten van het strafrecht een grotere rol dan die twee andere uitvoeringen. Dat komt vooral door de koppen waarmee crimineel gedrag door de media aan het publiek geserveerd wordt en vaak de mankementen in het doen en laten van die twee structuren scherp worden geschetst.

De ontwikkelingen in en rond strafrechtszaken zijn van invloed op de  autoriteitskrimp van opsporing en justitieel apparaat. Hoe dat komt? Omdat het publiek de indruk heeft gekregen – en zelfs de bewijzen heeft gezien – dat de rechtspraak in Nederland op de stoel van de politiek is gaan zitten (vooral in het Klimaatdebat en bij inclusiviteits- en diversiteitszaken); zware criminaliteit met fluwelen handschoenen aanpakt; politiek, activistische bewegingen, vertegenwoordigers van een bepaalde cultuur resp. religie doorlopend het voordeel van de twijfel geeft en Nederlandse gevangenissen betere faciliteiten kent dan verzorgings -en verpleeghuizen. De overtuiging is in de publieke opinie geslopen dat vonnissen en uitspraken te vaak in het nadeel van het grote publiek zijn gevallen. En dus niet in het voordeel van orde, rust en veiligheid.

Zaak Wilders

Het proces van Wilders heeft volgens Kasdorp bevestigd wat er allemaal loos is binnen het justitiële apparaat. Rechter, Openbaar Ministerie hebben zich (deels) laten beïnvloeden door Minister en Ambtenaren van het Ministerie van Justitie en toonzetting en strekking van de berichtgeving in de vooringenomen media. De geïnterviewde justitiële kopstukken bleken van oordeel te zijn dat het Amsterdamse Hof het goed gedaan heeft in de zaak Wilders. Getoetst aan de geopenbaarde e-mails een onbegrijpelijke uitspraak. Via de WOB procedure openbaar geworden berichtenwisseling tussen Ministerie, OM en rechtbank een beeld schetst van gesjoemel, gebrek aan transparantie en beïnvloeding. 

Wie volgens Kasdorp serieus de uitspraak van Schalken c.s. bekijkt kan niet volhouden dat hier sprake was van een goed geformuleerde uitspraak. Uitvoerig in wollig taalgebruik, maar tegelijk rommelig en op het hoofdpunt gemotiveerd met een cirkelredenering. De politieke vooringenomenheid straalde er van alle kanten af. Wilders had nooit vervolgd moeten worden voor zijn kritiek op de koran. Het sluiten van de rijen in de rechterlijke macht rond de uitspraak van het Hof was onnodig en betreurenswaardig. Het etentje en de poging om een getuige van het gelijk van het Hof te overtuigen was onprofessioneel, maar de uitspraak zelf was een veel ernstiger fout. Er was daarbij sprake van een aanslag op het imago van de politieke onpartijdigheid van de rechter. De rechter heeft zelf de scheiding tussen wetgevende en rechtsprekende macht genegeerd.

In het laatste decennium is gebleken dat het opleggen van straffen bijna geen preventieve werking meer heeft en de vraag doet opkomen of dat komt door de bovenbeschreven ontwikkelingen of dat er iets anders aan de hand is. Sleutelen de rechters niet te veel aan de strafmaat die niet in evenwicht is met de overtreding of het schenden van de wet? Wordt er bijvoorbeeld te vaak gegrepen naar de het opleggen van taakstraffen, omdat de rechter vindt dat een gevangenisstraf niet resulteert in een verbetering van het gedrag om zich te houden aan geldende wetten en maatregelen en een taakstraf daar wel aan beantwoordt? De praktijk bevestigt dat dit een uiting van gerechtelijk wensdenken is.

Als het evenwicht tussen de mate van wetschending en de zwaarte van het vonnis in de ogen van publiek en potentiële wetsovertreders verdwijnt dan wordt de norm niet meer serieus genomen en vervlakt het gedrag binnen en van de samenleving, De rechter spreekt geen recht, maar maakt recht krom. Geen wonder dat de autoriteit van de rechter aan het vervliegen is.