Dat de overheid en diens schatbeheerders niet met belastinginkomsten kunnen omgaan, is weliswaar geen verrassende observatie, maar tijdens de nu 16 maanden coronacrisis is die vorm van geldverspilling duidelijk aan de oppervlakte gekomen. Vooral het Ministerie van VWS blijkt wel heel erg over de schreef gegaan te zijn. De portemonnee van de overheid is vreselijk uitgescheurd.

Op een aantal websites kan de volgende tekst in diverse soorten en maten gelezen worden: “er zijn talrijke tekenen die er op wijzen dat het “coronawetje” om onwettige maatregelen door de strot van de samenleving te duwen, toch niet zo goed heeft gewerkt”. De overheid heeft aan de bestrijding van de coronapandemie in 2020 in hoog tempo € 29 miljard extra uitgegeven! Vermoedelijk dachten demissionaire bewindslieden dat het met de controle op die uitgaven wel los zou lopen. Want, ‘coronacrisis’. Onlangs echter kwam de Algemene Rekenkamer (AR) met zijn bevindingen en die waren helaas voor de verantwoordelijke demissionaire bewindslieden niet mals. Volgens de AR zijn bij de besteding van belastinggeld basisregels van de democratie geschonden en het Parlement werd te vaak buitenspel gezet. Een democratische doodzonde en een reden om de verantwoordelijke ministers en hun ambtenaren top de deur te wijzen.

Vooral demissionair minister de Jonge kreeg de wind van voren. “Wij constateren dat het financieel beheer – de financiële verantwoording van overheidsgelden – onder het vereiste niveau was”, schrijft de AR aan de Tweede Kamer, en spreekt zelfs van “een ernstige onvolkomenheid”. Het blijkt te gaan over € 9,1 miljard wat onrechtmatig is uitgegeven, waardoor de 1% grens van fouten en onzekerheden ruim overschreden werd. Dat is volgens de AR sinds de start van de kredietcrisis in 2008 niet meer voorgekomen.

Na een beetje doorgraven blijkt dat meer dan de helft, € 5,1 miljard, te wijten is aan het Ministerie van VWS. De Jonge c.s. blijken onrechtmatig belastinggeld uitgegeven te hebben aan persoonlijke beschermingsmiddelen als mondkapjes, plastic handschoenen en spatschorten; aan beademingsapparatuur voor zorginstellingen en testen. Voor 40% van de uitgaven kan het ministerie niet aantonen – laat staan onderbouwen – waarom die uitgaven gedaan werden en wie die heeft mogen ontvangen. De ontvangstbewijzen voor de levering van beademingsapparatuur ontbreken en het is onduidelijk of coronatesten die De Jonge met ons belastinggeld heeft gekocht, ook geleverd zijn. De aantallen aangeschafte coronatesten op facturen kloppen niet, zodat onduidelijk is hoeveel er geleverd zijn. In de pakhuizen van het Landelijk Consortium Hulpmiddelen liggen voor tien jaar aan voorraden beschermingsmiddelen. Daar liggen ook de 40 miljoen mondkapjes die door de commerciële organisatie van grootverdiener Sywert van Lienden (CDA-partijgenoot van De Jonge) zijn ‘geregeld’. De betaling van ruim 100 miljoen en vooral de winst die Van Lienden hierop maakte, zijn nu onderwerp van een politieke discussie. Van Lienden zei destijds “belangeloos te willen helpen”. Het blijkt ook dat Gommers onze nationale piepbaas door het ministerie ‘verwend’ is met hobby apparatuur voor het luttele sommetje van €1,2 miljard. Vanzelfsprekend kan Gommers geen antwoord geven op de vraag hoe hij dat ruime miljard heeft besteed.

“De organisatie kreeg
gewoon een blanco cheque”

Voor het organiseren van toegangstesten werd niet € 925 miljoen, maar € 1,1 miljard gereserveerd. Met dat geld zouden o.m. de kosten van 400 proefactiviteiten gedekt worden. De organisatie werd toegewezen aan een haastig opgerichte stichting “Open Nederland”, zonder toezichthouders die een min of meer blanco cheque kreeg van het ministerie. Die maatregel bracht de handen niet echt op elkaar bij kenners en experts. Bij de aanbesteding van de uitvoering heeft de minister ook een bijzondere procedure gevolgd. Het werd gegund aan Lead Healthcare, een commerciële firma die 28 teststraten runt door het hele land. Dus klommen 20 andere commerciële testbedrijven in de pen en gingen naar de rechter. Argument van de minister? “Tijdsdruk, een verkorte aanbestedingsprocedure neemt zo’n zes weken in beslag en dan moet het werk nog starten”. Als de minister vorig jaar al een beleidsplan had opgesteld, had hij die activiteiten allang kunnen voorbereiden. Niet met de huidige hap-snap en trial-and-error methode. ‘Klein’ foutje van de Minister.

Testsamenleving

De eerste proeven met toegangstesten waren in april amper achter de rug of het hele systeem lag al onder vuur. De kosten waren hoog en de organisatie rammelde. De Jonge die tegen zijn zin, van de media het etiket “gezicht van de testsamenleving”op het voorhoofd geplakt kreeg, ging mee in de wens van werkgevers en politieke partijen om m.b.v. testen perspectief te bieden. Maar een deel van de samenleving is principieel tegen testen, een ander deel vindt het onzin om te testen voor een paar uur plezanterie. Instellingen en bedrijven vonden dat ook en haakten af en het OMT vond het wel wat link. Na de proeffase (in mei)overwoog  het Ministerie de kosten van toegangstesten (deels) door te schuiven naar deelnemende musea, dierentuinen en sportverenigingen. Vanzelfsprekend voelden die daar niets voor, want door overheidsmaatregelen in de achterliggende coronamaanden, is de bodem van de geldkassen te zien. Ze zijn leeg. De verwachting in politiek Den Haag is dat de overheid de kosten zal gaan dragen.

Wat was de reactie van het ministerie op die tik op de vingers? “Deze nieuwe werkwijze, die noodgedwongen onder hoge druk vorm kreeg, vergde snel en slagvaardig handelen, waardoor ordentelijk financieel beheer niet de eerste prioriteit was…dat leidde tot problemen bij het opstellen van het jaarverslag. Want, in het coronajaar was ordentelijk financieel beheer niet de eerste prioriteit. U leest het goed: niet de eerste prioriteit! Volgens Minister Hoekstra (die van de Toeslagenaffaire) was 60 tot 70% te wijten aan corona. Die schofterige corona toch: dringt zich ongevraagd binnen, maakt een samenleving doodziek en jaagt de kosten op. Niet De Jonge en Hoekstra, nee corona. Er zijn dus heel wat miljarden over de balk gegooid en het ministerie kan niet beweren niet gewaarschuwd te zijn. Het was in september 2020 al duidelijk dat er veel mis was bij het financiële beheer, maar pas begin 2021 werden enige maatregelen genomen om die tekortkomingen recht te trekken.

Strooigoed

Niet alleen VWS is uit de bocht gevlogen. Bij Defensie blijken ze er ook iets van te kunnen. Beter gesteld ‘niets van te kunnen’. Volgens de AR is vooral het financiële beheer over het vastgoed (kazernes, kantoren, oefeningsterreinen) om te huilen. De Minister blijkt weinig of geen zicht te hebben op de staat van dat vastgoed, wat leidt tot achterstallig onderhoud en ten koste gaat van de kwaliteit van het onderbrengen en de veiligheid van militair personeel. Het zijn militairen en die zijn Spartaanse en onveilige werkomstandigheden wel gewend, nietwaar.

Het houtje-touwtje beleid van de heren Rutte en De Jonge heeft de samenleving € 29 miljard gekost en minstens een derde daarvan kunnen de heren niet verantwoorden. Het zijn miljarden die gebruikt hadden kunnen worden om de binnenlandse veiligheid te vergroten en de rechtspraak kwalitatief te verbeteren, maar het is volgens het driemanschap Rutte-De Jonge-Hoekstra veel leuker om die rond te strooien en niet te weten waar ze terechtkomen.