Door kenners en media wordt nogal snel en gemakkelijk een verbinding gemaakt tussen het verval van de LPF en de neergang van de FVD. De vraag of die verbinding juist is, wordt in ieder geval in gevestigde mediabronnen niet afdoende beantwoord. Persoonlijk werd ik door die berichtgeving niet overtuigd of er wel een verbinding tussen die twee gebeurtenissen is.
De lafhartige moord op Pim Fortuyn die op weg leek te zijn naar het politieke leiderschap van de lage landen, resulteerde in een uit de krachten groeiende populariteit van de Lijst Pim Fortuyn (LPF) bij het Nederlandse electoraat. Die grote populariteit werd na de grote verkiezingswinst bij de 2002 verkiezingen vertaald in 26 zetels in de Tweede Kamer en daarmee de tweede politieke partij van Nederland. Die zesentwintig volksvertegenwoordigers waren onder leiding van Mat Herben van plan Fortuyns gedachtegoed te cementeren binnen de Nederlandse samenleving.
Men zou hard kunnen maken dat het nakende overlijden van het Nederlandse democratische bestuursmodel, de parlementaire democratie, de aanleiding is geweest van de oprichting van het Forum Voor Democratie (FVD). Het begon in het tweede decennium van het huidige millennium er steeds sterker op te lijken dat Nederland in politiek opzicht bestuurd zou gaan worden door opportunisten die gesteund door activisten en extremisten, herhaaldelijk zouden gaan bevestigen in een parallelle wereld te leven. Een wereld waar geen plaats meer is voor feiten en bewijsvoering, maar gestoeld is op tunnelvisie, beperkte horizonten, onderbuikgevoelens, intolerantie en een groeiende spijtcultuur. De FVD leek die neergang te willen stoppen.
Opkomst en val van de LPF
Nadat 1,6 miljoen mensen hun voorkeur voor de LPF hadden uitgesproken kwamen daags na de mei 2002 verkiezingen, zesentwintig LPF volksvertegenwoordigers op het Binnenhof samen. Een partij die naar eigen zeggen niet gevuld zou worden door Haagse types (een ander woord voor politieke gladjakkers) en zich ten doel had gesteld de boel flink op te schudden, geen achterkamertjespolitiek te bedrijven, naar minder bureaucratie te streven, de misdaad 24/7 te bestrijden en zich verre te houden van het bekende Haagse geneuzel. De fractie bestond uit een bonte verzameling mensen die slechts één ding met elkaar gemeen hadden: een onvoorwaardelijk geloof in de persoon Fortuyn en diens opvattingen. Die bonte verzameling bleek achteraf een combinatie te zijn van draufgangers, en een verzameling parvenuen en gelukszoekers die deelname beschouwden als een ideale opstap naar beter betalende en profilerende banen.
Door het deels ontbreken van een politieke antenne en een stuitend tekort aan vorming in het politieke handwerk bij een groot deel van de 26 volksvertegenwoordigers zou die combinatie al snel het imago van de partij gaan bevuilen. De neergang van de partij werd ingezet door het gedwongen aftreden van Philomena Bijlhout (Staatssecretaris Sociale Zaken en Werkgelegenheid). Ze was even vergeten dat ze in Suriname na de decembermoorden Desi Bouterse had gesteund. In uniform nog wel. Haar aftreden luidde een reeks kwesties en schandalen in waarin Winnie de Jong, Bonhoff en Heinsbroek bepalende rollen zouden spelen. De Jong, niet geremd door enige gene beledigde publiekelijk een aantal partijgenoten en nogal vergoelijkend werd gewezen op haar ziekte. Ze was manisch depressief. Zij was wel heel slecht geballoteerd. De twee heren hadden nogal last van een te grote hormonale dosering. Helaas voor de partij waren ze niet de enigen en een rits aan partijgenoten zou anderen vooral via de media de maat nemen.
Door botsende karakters liep na het neerleggen van het fractie voorzitterschap door Mat Herben vooral het spanningsveld tussen Bonhoff en Heinsbroek zodanig op dat de partij door die ordinaire machtsstrijd in twee componenten uiteen zou vallen: Heinsbroek, Wijnschenk en Hoogendijk versus Bomhoff en Van As ondersteund door Hammerstijn en Maas die een functie in het Partijbestuur vervulden. Diverse pogingen mislukten om de neuzen dezelfde kant op te krijgen en in de maanden september en oktober 2002 werd die machtsstrijd tussen de beide kampen verder op het spits gedreven. Met catastrofale gevolgen voor het LPF optreden binnen de regering en in het verlangde daarvan de politieke verhoudingen binnen de regering. Na 87 dagen besluiten twee LPF ministers uit de regering te stappen en dat betekende ook de val van Balkenende 1.
De rol van de LPF op het Haagse politieke podium is uitgespeeld, het gedachtegoed van Pim Fortuyn verkwanseld en de positie van gevestigde partijen versterkt. En waardoor? Door botsende karakters, onervarenheid in het politieke handwerk, onhandigheden in de media, een point of no return en meerdere schippers die de politieke koers wilden bepalen. Ziedaar, het recept om een aanvankelijke succesrijke binnenkomer zichzelf het graf in te laten draaien.
FVD in zwaar weer
De personen die driftig meesurfen op de populariteit van Baudet c.s. hadden moeten leren van de LPF. Blijkbaar dachten ze in hun ongebreidelde arrogantie dat het hen nooit zou overkomen. Onterecht. Door het resultaat van de 2019 Provinciale verkiezingen zag de nabije toekomst door het aantal zetels in Eerste Kamer en Provinciale staten (13 resp. 86) betreft er rooskleurig uit[i] en leek de kans groter om het regeringsbeleid bij te sturen. De FVD kreeg de meeste stemmen, maar zou slechts een marginale rol gaan spelen in de diverse Provinciale staten en gemeenteraden. De partij werd net als de PVV getroffen door een cordon sanitaire dat gevestigde partijen rond de partij legden.
Door dat vermoedelijk onverwachte succes moest in een korte tijd geschikte kandidaten gezocht en gevonden worden om de gewonnen zetels in Eerste Kamer, Provinciale Staten, Gemeente raden en Europese Unie te vullen. Het maken van foute keuzes kon door de tijdsdruk niet vermeden worden en het gros van de posities moest worden gevuld door onervaren krachten die hun vingertje opgestoken hadden en/of via het old boys net een positie aangeboden kregen. Ondanks dat 2019 resultaat was het toen al de vraag of de partij dat succes bij de 2021 verkiezingen zou kunnen herhalen en zelfs uitbouwen. Inmiddels heeft de FVD die vraag vorige week zelf beantwoord. Nee.
Vanaf de maart 2019 verkiezingswinst rommelt het binnen de rangen van de FVD. Het is volgens politieke kenners in Den Haag begonnen met Baudets’ boreale visioenen op de verkiezingsavond van 20 maart 2019. In plaats van verbindend te zijn, dreef hij dronken geworden door de verkiezingswinst de geesten uiteen met bombastische teksten als “de uil van Minerva spreidt zijn vleugels uit bij het vallen van de avond…de boreale wereld…ondermijning door journalisten en universiteiten”. In de kritiek op zijn woorden nam vooral de term boreaal een centrale plaats in, omdat de term onder rechts-extremisten een synoniem blijkt te zijn voor een wit Europa. Was Baudets’ optreden in maart 2019 al niet sterk, zijn geloofwaardigheid als mens en politiek leider werd nog meer ondergraven door het warrige optreden tijdens de Corona periode en vooral het veronderstelde afficheren met complotdenkers en het beschermen van zijn poulain Freek Jansen, de voorzitter van de JFVD.
In de periode maart-november 2020 bleken leden van de JFVD antisemitische – en fascistische teksten in diverse appgroepen te hebben geplaatst. Bezorgde JFVD leden stuurden een anonieme brandbrief naar het hoofdbestuur, die in handen van HP/De Tijd was gekomen. Een nieuwe rel is geboren. Diverse FVD prominenten riepen Baudet op een grote schoonmaak te houden binnen de JFVD en de voorzitter te royeren. Baudet wilde Jansen echter niet laten vallen en kondigt op Twitter aan “zijn politieke verantwoordelijkheid te nemen” en niet langer lijsttrekker te zijn voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Hij haalt daarbij fel uit naar de ‘trial by media’ en verwijt partijgenoten niet eerst het door de partij ingestelde onderzoek naar de racistische incidenten af te willen wachten. De uitstroom van prominenten en politieke meelopers is niet meer te stoppen en ondanks de winst bij het leden referendum is de partij de weg naar de uitgang ingeslagen.
Verschillen en overeenkomsten?
Wanneer een zoektocht naar overeenkomsten en verschillen gedaan wordt, kan gestart worden met het grootste verschil: de FVD is er bij de 2017 verkiezingen niet in geslaagd om net zoveel zetels binnen te halen als de LPF in 2002. De partij heeft daardoor geen rol gespeeld in het vaststellen van een regeringsbeleid noch in een coalitie ter ondersteuning van dat regeringsbeleid. De partij heeft zich met twee zetels in de Tweede Kamer tevreden moeten stellen met een positie bij de oppositie.
Net als bij de LPF heeft de tijdsdruk parten gespeeld om adequate kandidaten te vinden voor partijposities bij Eerste Kamer, Provinciale Staten, Gemeente raden en Europese Unie. Het doorspitten van de CV’s van kandidaten is te oppervlakkig gedaan en daardoor zijn politieke lichtgewichten binnengehaald. Een groot deel van die lichtgewichten heeft het solistische optreden en de tegenzin van Baudet om de JFVD augiasstal uit te baggeren, aangegrepen om de partij te verlaten. Maar besloot wel op het pluche te blijven zitten. Alleen Hiddema heeft de juiste consequenties getrokken. Ook bij de FVD is sprake geweest van botsende karakters die de oorzaak zijn geweest van een oplopend spanningsveld binnen en tussen diverse lagen van de partij, waardoor er betonrot is geslopen in het FVD fundament. Ook de FVD werd geconfronteerd met diverse schippers die verschillende politieke kompasrichtingen schoten. Tenslotte was het optreden in de media bepaald onhandig en tegendraads.
Vooral politieke nieuwkomers hebben niets geleerd van de faux pas van LPF politieke prominenten. Hoe dom kun je zijn!
[i] De verkiezingen voor de Provinciale Staten wordt door de politieke zwaargewichten in Den Haag net als de verkiezingen voor de Europese Unie en Gemeentes, beschouwd als een tweede rangs verkiezing, De resultaten moeten worden beschouwd als een politiek signaal.