Pim Fortuyn stelde de burger centraal

Heeft u een hond? Drinkt u graag een glas jus d’orange? Slaapt u wel eens slecht? Dan verkeert u in de gevarenzone van extreem-rechts, want Hitler hield van herdershonden, dronk jus en sliep slecht. Doe er wat aan, want anders krijgt u politiek-correct Nederland over u heen. Het maken van verkeerde vergelijkingen en het toetsen aan zelfbedachte criteria is tegenwoordig verheven tot politieke wetenschap. Hou op met het geneuzel over populisme of zwevende kiezers. Neem de burger serieus. Dat is de les die Pim Fortuyn ons heeft geleerd.

De secularisatie, de ondergang van het oude socialisme in 1989 en de opkomst van de politieke islam zijn drie redenen waarom politici, die verandering willen, Fortuyn zouden moeten lezen en waarderen. Over de vraag ‘hoe nu verder?’ dacht hij grondig na. Hoe sterk staat de geseculariseerde Nederlander in de dialoog met andersdenkenden? Welke kernwaarden hebben Nederland welvarend gemaakt en wat moeten we dus doorgeven aan onze kinderen en aan nieuwkomers? Dat was de visie van Fortuyn. En wat hooggeleerde heren en sprookjesvertellers ook mogen beweren: al het andere is franje of flauwekul. Maar politicologen en journalisten blijven de kiezers in twee kampen verdelen: links of rechts, alsof de secularisatie, de val van de Berlijnse Muur en de opkomst van de islam nooit hebben plaatsgevonden.

Regentenklasse

Door politicologen wordt Pim Fortuyn bekeken als een vroege populist. Maar je moet hem niet vergelijken met Wilders, Baudet, Trump, of wie na hem kwam. Eerder met wie hem voorgingen. Fortuyn staat in een lange Nederlandse traditie die ruim twee eeuwen terug gaat tot Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Fortuyn liet zich inspireren door diens pamflet ‘Aan het volk van Nederland’. De doorbraak van Pim Fortuyn heeft dan ook alles te maken met het aanpakken van de regentenklasse in Nederland, met het concreet benoemen van de problemen en hun oorzaken, en met het tonen van daadkracht. Dat is wat hij bedoelde met: ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg. Fortuyn was een inspirerend leider, een authentieke persoonlijkheid, niet het product van een mediahype, maar volledig zichzelf.

Fortuyn was gekwetst door de karikatuur die zijn tegenstanders van hem schetsten, gekwetst door de miskenning van zijn sociologische werk. In zijn huis besloegen de boekenplanken met zijn boeken en studies vele meters. Hij bracht adviezen aan de overheid uit, schreef wetenschappelijke rapporten over het functioneren van onderwijs, zorg en openbaar bestuur. Het standaardwerk van Pim Fortuyn is ‘De verweesde samenleving’ dat begint met de sleutelzin: ‘Sinds 1990 houd ik mij bezig met de intrigerende omgang van ons land met de moderniteit’. De socioloog Fortuyn was gegrepen door de vraag wat onze moderne Westerse samenleving zo welvarend en succesvol heeft gemaakt, welke kostbare verworvenheden wij moeten behouden en doorgeven aan onze kinderen en aan nieuwkomers. Fortuyn identificeerde de kernwaarden van de moderniteit, zoals de scheiding van Kerk en Staat, de ontwikkeling van de parlementaire democratie, de gelijkwaardigheid van man en vrouw, van homo en hetero, de vrije marktwerking, de vrijheid van meningsuiting, individuele verantwoordelijkheid en gemeenschapszin. In een geseculariseerde samenleving waarin de verzuiling alleen nog bestaat in politieke partijen en omroepen, geven deze kernwaarden een houvast.

Populisme

De les van Fortuyn is nu juist dat de oude politieke systemen hebben afgedaan en dat een nieuwe maatschappijvisie noodzakelijk is. Het is voor jongeren vanzelfsprekend dat we vrijheden kennen en sociale voorzieningen hebben. Daarvoor hoef je geen liberaal of socialist te zijn. Het gaat dus niet aan om de kiezer die niet wil kiezen tussen links of rechts, smalend te betitelen als ‘zwevende kiezer’. Er gaapt nog steeds een groot gat in het politieke midden. Niet alleen de VVD en het CDA, maar ook D66 laat hier kansen liggen. De politieke correctheid en de kritiekloze liefde voor Europa zijn de redenen dat deze partij niet zal doorbreken. 

Het woord populist wordt door politieke tegenstanders gebruikt als scheldwoord. Fortuyn was een ‘gevaarlijke’ populist omdat hij het land aan de burgers wilde terug geven. Wilders, Trump, Baudet zouden allemaal populisten zijn, omdat ze zeggen namens het volk te spreken. Maar toen Obama zei ‘we are the people’ of ‘yes we can change’, zat het establishment zwijmelend voor de buis. Selectieve verontwaardiging is een handelskenmerk van de gevestigde macht. Populisme is een nietszeggende term, omdat alle politici er een handje van hebben de kiezer naar de mond te praten. Ik spreek liever over goede en slechte politici. Een slecht politicus belooft meer dan hij kan waarmaken en heeft onvoldoende werkelijkheidszin. In 2002 was je een populist, omdat je problemen zag die niet zouden bestaan. In 2020  is het verwijt dat je komt met makkelijke oplossingen voor zeer complexe problemen. Toen wilde men de problemen met islam en integratie niet erkennen, nu wil men ze niet aanpakken.

Politieke correctheid heeft daarentegen een gunstige naam. Maar het is helemaal niet goed om weg te kijken bij problemen, misstanden te vergoelijken, allemaal vanuit de brave gedachte dat we niemand mogen kwetsen. Als je met iemand in dialoog gaat, neem je hem of haar serieus. Dus moet je ook de moed hebben de waarheid te spreken.

Hoofdstad versus provincie

In 2002 ging het om de kloof tussen burger en politiek. Nu lees je over de kloof tussen de boze, witte man en de elite. Onzin. Het gaat om de mondige burger en die heeft geen moeite met de elite, als die elite maar presteert. We gunnen ook een voetballer zijn miljoenensalaris, zolang hij doelpunten maakt en geen kapsones heeft. Kijk je in Nederland naar de elite van de politiek, de culturele wereld, het bankwezen, het openbaar bestuur, dan presteert die ondermaats. Maar zelf vindt deze elite dat ze juist heel goed presteert en dat de rest van Nederland dom is en het niet begrijpt. Die arrogantie! Pim Fortuyn had het over ‘ons soort mensen’. Wie zijn de mensen die zich beter wanen dan een ander? Ze lezen in ieder geval niet De Telegraaf, het AD of een plaatselijke krant, maar de Volkskrant of de NRC. Zij zijn immers ware wereldburgers en niet nationalistisch. Het is gevaarlijk om van je dorp, stad of land te houden. Ze stemden vroeger PvdA, nu vooral D66 en GroenLinks. Dat is natuurlijk nog veel te generaliserend, dus verdere verfijning is nodig: Je bezoekt het Concertgebouw, maar niet André Rieu. Je keek naar De Wereld Draait Door (VARA) en niet naar Hart van Nederland (SBS). Wel naar Pauw en niet naar ‘Boer zoekt Vrouw’. Wel naar Eva Jinek bij NPO1, maar nu niet meer bij RTL4, enzovoorts.

Feitelijk zien we in de hele Westerse wereld een kloof tussen een arrogante hoofdstedelijke elite en de provincie. Dat is van alle tijden. Parijs en het ‘platteland’, alleen al die neerbuigende uitdrukking. Noord-Italië, waar het geld wordt verdiend, versus Rome waar het geld wordt uitgegeven. Brussel versus Vlaanderen. In Groot-Brittannië en de VS is het niet anders, dat verklaart de Brexit en de komst van Trump. In Nederland is het geduld met de Amsterdamse hegemonie ook op, met name in Brabant, Limburg en Groningen.

Kiezen is vertrouwen

Het gaat in de politiek altijd om vertrouwen in mensen. De kiezer geeft voor vier jaar vertrouwen aan een partij om de lopende én de toekomstige problemen op te lossen. Dat levert een paradox op: het gaat wel om de inhoud, maar niet om de partijprogramma’s. Je weet immers niet welke onverwachte zaken in de toekomst op ons pad zullen komen. Zoals niemand zijn geld naar een onbetrouwbare bank brengt, geeft niemand zijn stem aan een partij die ruzie maakt. Daarom heeft de LPF gefaald en ik ook, want het lukte mij niet de ruziemakers tot de orde te roepen. Daarom begrijp ik dat Henk Krol stopt bij 50Plus.

Politiek bedrijven betekent aan de lopende band problemen oplossen. Het ene is opgelost en het volgende dient zich al weer aan. Ieder jaar weer wordt mij rond 6 mei, de sterfdag van Pim Fortuyn, de vraag gesteld welke problemen zouden zijn opgelost als Pim nog zou hebben geleefd. De vraag stellen, geeft in mijn ogen al aan dat de steller niet begrijpt waar het in de politiek om gaat. Het gaat altijd om vertrouwen. Kiezen is het geven van een mandaat om huidige en toekomstige problemen aan te pakken. Pim Fortuyn genoot het vertrouwen van de kiezer. En met de sociologische kennis die hem eigen was, wist Pim dat het vertrouwen tot acht jaar zou aanhouden. Voldoende om een partij op te bouwen en een opvolger te vinden. Helaas werd hij vermoord en daarmee de hoop op verandering van miljoenen Nederlanders. De moordenaar loopt rond op vrije voeten en maakt een lange neus naar iedereen die niet tot zijn Groene Khmer behoort. Arm Nederland.