Op 9 juli is Mosul een jaar bevrijd, maar de etterende effecten van de aanwezigheid van IS zijn nog steeds voelbaar. Niet alleen in Mosul, maar ook in andere delen van Irak. Af en toe afgewisseld met een toeristisch terreuruitstapje naar Europa, Noord- en Zuid-Amerika.
Afb: wikimedia-commons
Wie in het Westen toetert dat IS definitief is verslagen, begrijpt weinig van de problematiek die het islamitisch extremisme in zich herbergt. Het klopt dat het fysieke kalifaat verdwenen is en diverse IS-leiders zijn ondergedoken, maar de beweging heeft een sterker rizomatisch karakter gekregen. Kop en lichaam bewegen zich onzichtbaar ondergronds en komen plaatselijk en tijdelijk bovengronds om aanslagen te plegen om de angst bij de gewone mens levend te houden, infrastructuur te vernielen en lokale en regionale economie te schaden.
Corruptie: plaag #1
Het fysieke kalifaat is dood, het virtuele kalifaat springlevend en de plagen zijn nog steeds niet verdwenen. De politieke wil om die plagen aan te grijpen en op te lossen is niet aanwezig. Niet verrassend, omdat corruptie bij tribale samenlevingen die de leiding van een natiestaat op de schouders genomen heeft, een traditioneel en dus een sturend karakter heeft. Corruption is here to stay zou men kunnen stellen. Politici die elkaar de bal toespelen, niet bezig zijn met de heropbouw van een staat, liever hun zakken vullen dan de bevolking een beter leven te geven. Corruptie is de grootste plaag in Irak. Het gevolg? Geen werk, groeiende armoede, een uitzichtloze toekomst, een steeds groter volume hangjongeren. Het zijn, zo heeft de geschiedenis geleerd, optimale randvoorwaarden voor de opkomst van extreme bewegingen als IS. En die komen er in de nabije toekomst, waardoor geweld en dood weer de boventoon gaan voeren en de angst een grote rol in het dagelijkse leven van de machtelozen zal gaan spelen.
Het blijkt een vicieuze cirkel te zijn binnen tribaal georiënteerde stuurloze staten en Irak lijkt een blauwdruk te zijn van die stelling. Irak, waar corruptie meer dan negen levens lijkt te hebben en een beest met tien koppen is. Irak, waar de bevolking ondanks olierijkdom, talrijke sponsoren en een kansrijke agrarische sector nog steeds geconfronteerd wordt met honger en angst. Irak met zijn religieuze opdeling: een sjiitische minderheid die met steun van Iran de soennitische meerderheid en Koerden op het kruis wil leggen. Irak, dat door verkiezingen en parlement zo graag een democratische uitstraling wil hebben, maar door de uitgebreide fraude tijdens de laatste verkiezingen bewijst dat het nog steeds het niveau van een falende staat niet is ontgroeid. Irak, waar het machtshiaat wordt gevuld door sjiitische strijdgroepen en milities die proberen orde en rust op hun manier te bewaren en bevestigen dat de Iraanse moellahs vaste voet aan de grond hebben gekregen in Bagdad.
Groeiende sjiitische invloed: plaag #2
De shiá-beweging lijkt erin geslaagd te zijn om een wig te drijven door de soennitische overheersing van het Midden-Oosten en die wig strekt zich nu uit van Teheran naar Damascus en Beiroet. In die verlengde speer is Bagdad voor Teheran een hoofdpijnpunt, omdat de moellahs er nog niet in geslaagd zijn om geheel Irak onder hun knoet te verenigen. Nog niet. Een deel van de sjiitische milities die een grote rol hebben gespeeld in het verdrijven van het wahabistische IS, verenigden zich in de Fateh-coalitie om het roer in Irak middels democratische verkiezingen in handen te nemen. Tijdens de meiverkiezingen in 2018 bleek de door Teheran gesteunde shia-leider Muqtada al-Sadr de meeste zetels te hebben gewonnen, op de voet gevolgd door de sjiitische Fateh-coalitie met 47 zetels en op de derde plaats de Naser-coalitie van de zittende premier Haider al-Abadi met 42 zetels. Door de resultaten van de gemanipuleerde mei verkiezingen met een opkomst percentage van 44%, is de greep van de shiá-beweging op de Iraakse samenleving verstevigd. Veelbetekenend is de uitspraak van de tweede man van de Fateh-beweging, Abdelkarim Younis al-Ansari: “IS is misschien verslagen, maar zijn ideologie niet… vijftien jaar na de bevrijding denken sommigen nog steeds aan Baath… veel leden van IS kwamen voort uit de Baath-partij van Saddam Hoessein, en zagen de groep als een manier om de soennitische hegemonie terug te brengen…de (sjiitische) milities blijven dus nodig”. Zijn boodschap luidt: het soennisme mag in Irak niet de kans krijgen om weer aan het staatsroer te komen en een gemengde regering lijkt daardoor een illusie te zijn. De groeiende shiá-invloed is de tweede grote plaag in Irak.
Militarisering: plaag #3
De militarisering van staat en samenleving van Irak wordt door onafhankelijke politici gezien als de beslissende plaag na IS. Er zijn zoveel wapens in omloop en veel elkaar beconcurrerende sjiitische strijdgroepen die zich voeden op de zwakke staat. Het is niet in hun belang om aan een sterke staat en sterke instituties te werken. Want als alles onder controle van de staat is, beperkt dat hun macht. Kortom, het wapen en de kogel regeren de straat.
Effecten IS-overheersing: kleine plagen met langlopende effecten
Uiteengerukte gezinnen, vrouwen en kinderen van IS-strijders die niet meer terug kunnen en mogen naar hun oorspronkelijke woongebieden, Yezidi en Turkmeense wezen, machtshiaten en stagnatie in wederopbouwinspanningen vormen de plagen die voortkomen uit drie jaar IS-overheersing. Vrouwen die als slaven en broedkippen zijn gebruikt en verhandeld, kinderen die drie jaar lang zijn gehersenspoeld om ze rijp te maken voor hun martelaarschap in de strijd van het kalifaat. Grote en kleine trauma´s, die nooit meer weg te masseren zijn, resulteren in beschadigde mensen die niet meer bruikbaar zijn voor de opbouw van een natiestaat.
Irak wankel draaipunt in het Midden-Oosten
Corruptie, groeiende shiá-invloed, militarisering van staat en samenleving en de naweeën van drie jaar IS-overheersing maken van Irak een instabiele, wankelende natie. En dus is Irak een blijvende zorg voor het Westen en Saoedi-Arabië.
————————————————
[i] De titel is een bewerking van een artikel van Judit Neurink in De Standaard