Mat Herben: Het zwartboek Media van deze week

De ‘affaire’ Pechtold is het Waterloo van de kwaliteitsmedia. Wie zo slecht zijn werk doet, moet niet verbaasd zijn dat veel burgers het vertrouwen in de traditionele media kwijt zijn. Als oud-journalist en voorlichter doet mij dat pijn.

Tijdens gastcolleges Media en politiek hamerde ik bij de studenten altijd op het belang van waarheidsvinding, de zaken in de juiste context plaatsen en niet klakkeloos over te nemen wat al op tv of in de krant is verschenen. Ik doorspekte mijn betoog moeiteloos met actuele voorbeelden. Maar zo bont als deze week maak je niet vaak mee. In dit beknopte Zwartboek Media ziet u hoe onwil en onwetendheid samen gaan, u ziet selectieve verontwaardiging, journalistieke luiheid en gemakzucht. Maar het ergste is het gebrek aan zelfkritiek en de vlucht naar voren door anderen te beschuldigen van ‘nepnieuws’.

Nepnieuws in de vorm van leugens en verzinsels is niet echt gevaarlijk. Het is namelijk gemakkelijk te ontzenuwen. Veel venijniger is de jarenlange manipulatie van het nieuws door het weglaten van relevante feiten en het ‘framen’ van de informatie. In onze dagen komt dat laatste sneller aan het licht, omdat burgers dankzij internet de toegang hebben tot dezelfde informatie als journalisten. Die zouden dus gewoon harder moeten gaan werken, zich specialiseren en de juiste vragen stellen. Maar dat gebeurt niet.

Zoals beloofd: de affaire Pechtold.
Hier is het ‘frame’ evident: alle journalisten en politici gaan alleen in op de vraag of de schenking van een appartement in Scheveningen had moeten worden gemeld in het geschenkenregister van de Tweede Kamer. Dat is natuurlijk bijzaak. Bovendien was de schenking oud nieuws. In de boulevardpers werd al in februari melding gemaakt van deze zaak. We weten ook dat het Tweede Kamerlid Wassila Hachchi in 2016 halsoverkop naar de VS vertrok, officieel om de campagne van Clinton te steunen, later dat jaar is Pechtold gescheiden, bekend is dat hij een Oekraïense minnares heeft (in Scheveningen?) en dat hij gratis naar de Oekraïne vloog, enz. Met enige goede wil kun je dit en alle roddels (“geen stagiaire was veilig voor hem”) beschouwen als privénieuws dat niet van belang is voor zijn politieke functioneren. Maar als journalist moet je toch echt wakker worden als deze ambitieuze politicus, die nooit onder stoelen of banken stak dat hij graag minister (-president) wilde worden, ineens verklaart dat het beter is dat hij in de Tweede kamer blijft als fractieleider. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat hij zo hoopte buiten beeld te blijven, want de doopceel van een minister wordt altijd gelicht door de AIVD en de media.

Nepnieuws

De fluwelen handschoen waarmee Pechtold wordt aangepakt, staat in schril contrast met hoe dezelfde kranten als de NRC en de Volkskrant politieke tegenstanders als Pim Fortuyn en nu Thierry Baudet demoniseren. Zelf heb ik meegemaakt hoe verslaggevers van deze kwaliteitskranten in 2002 door mijn dorp gingen om informatie te vinden teneinde dat brave burgermannetje Herben zwart te kunnen maken. Mijn huisarts joeg ze uit de spreekkamer toe ze daar kwamen vragen of Mat Herben drugs gebruikte of zijn vrouw sloeg, in het café werd gevraagd of Mat wel eens dronken was geweest en in de supermarkt of wij onze rekeningen betaalden. Toen dat allemaal niet lukte, verzon de Volkskrant later het nepnieuws over de JSF. Zo werkt het partijkartel in Nederland.

Maar deze week staan er nog veel meer halve waarheden en hele leugens in de ‘kwaliteitsmedia’. Door op de links te klikken, kunt u zelf zien dat ik het niet uit mijn duim zuig. Ik pik er drie onderwerpen uit: de chroom-6 affaire bij Defensie, het misbruik in de RK Kerk en de ‘machtige wapenlobby’ in de VS. Omdat dit artikel anders te lang wordt, laat ik andere onderwerpen als Trump of de klimaatlobby maar even rusten. Die houdt u te goed.

Er zijn twee instituten die altijd onder vuur liggen: het ministerie van Defensie en de r.-k. kerk. Deze organisaties hebben vijanden én een slecht imago, dus dat is altijd makkelijk scoren voor een journalist. Neem het onderwerp chroom-6, een schadelijke stof die vanwege zijn roestwerende eigenschappen vroeger in verf werd gebruikt. Niet alleen bij Defensie, maar overal waar grote metalen oppervlakken moesten worden behandeld: scheepvaart, luchtvaart, spoorwegen, bedrijfsleven, enz. Op internet is al sinds 2002 de publicatie ‘Werkterreinanalyse Chroom en Chroomverbindingen’ van het ministerie van Sociale Zaken beschikbaar. Ik herinner me dat omdat in 2004, toen ik Kamerlid was, dit onderwerp werd behandeld, zie deze brief van de SER aan de toenmalige staatssecretaris Mark Rutte. Zoiets vergeet je niet, omdat in het rapport als één van de chroomtoepassingen de cassettebandjes werden genoemd, die we in de jaren tachtig allemaal gebruikten. Chroombandjes hadden een beter geluid dan de ferrobandjes (ijzer). In 2015 feliciteerde ik de militaire vakbonden dat zij dit belangrijke onderwerp voor het defensiepersoneel op de agenda plaatsten. Ik nam aan dat nu ook het chroomgebruik elders serieus zou worden bestudeerd door de vakcentrales, de media en bijvoorbeeld het Rijksinstituut voor Volkgezondheid en Milieuhygiëne. Niet dus. Hierdoor wordt de informatie niet in de juiste context geplaatst. Je kunt je afvragen of de media werkelijk begaan zijn met de slachtoffers, of alleen erop uit zijn om het de minister van Defensie lastig te maken. Ik vrees het laatste. In ieder geval is er sprake van journalistieke luiheid.

Misbruik

Volgens de Volkskrant komen hun journalisten, die schreven over het misbruik in de r.-k. kerk en in de sport, in aanmerking voor de titel ‘journalist van het jaar’. Alsof met het intrappen van een open deur een heldendaad is verricht. Ik zal de laatste zijn om het misbruik in de r.-k. kerk te verdedigen. Ook al speelden de meeste gevallen zich meer dan dertig jaar geleden af (‘verjaring’), het blijft een schandvlek op het blazoen van een instituut dat juist hoge morele en ethische standpunten verkondigt. Maar als journalist vraag ik mij dan af: hoe zat het dan met het misbruik elders? Voorlieden van de PvdA en de PSP braken in de jaren zeventig openlijk een lans voor pedofilie. Deden de socialistische jeugdinternaten het beter dan de katholieke? Uit Amerikaans onderzoek weten we dat het misbruik in de r.-k. kerk pas op de vijfde plaats komt na psychotherapeuten, sportcoaches, medici en docenten. Dat de psychotherapeut op 1 staat, lijkt mij typisch iets voor de VS, waar de rijken hun levensvragen op de divan van de ‘shrink’ bespreken. Leuk verfilmd trouwens in ‘Gooische vrouwen’. Maar het is evident dat ook in Nederland de coaches, docenten en medici in de fout gaan. Misbruik in de sport of de jeugdzorg wordt nu gebracht als onthullend nieuws, maar in feite laten journalisten en politici hiermee alleen maar zien dat zij wereldvreemd zijn én geen research doen.

Dat advocaten altijd klaar staan om hun pijlen op Defensie of de r.-k. kerk te richten, begrijp ik heel goed: daar valt veel geld te halen. Deze organisaties zijn moreel en juridisch aansprakelijk voor wat hun voorgangers lang geleden uitspookten. De PvdA is natuurlijk ook moreel aansprakelijk voor alles wat socialisten door de tijden heen uitvraten, maar daar valt geen schadevergoeding te claimen voor de misdragingen in een rood jongensinternaat dat niet meer bestaat.

Integere journalistiek plaatst feiten in hun context en in de tijd. Een gemiste kans, die overigens nog valt te herstellen.

Machtige wapenlobby

Mijn derde voorbeeld dank ik aan de Belgische krant ‘De Morgen’, die een uitwisseling heeft met de Volkskrant. Als abonnee van het AD heb ik de app Topics, waarmee je op de hoogte blijft van wat andere kranten schrijven. Zeg dus allemaal uw abonnement op Volkskrant of NRC op en neem in plaats daarvan een abonnement op een regionale editie van het AD. Bespaart u geld en ergernis.

Goed, in De Morgen staat een interview met de Britse journalist Gary Younge. “Van 2003 tot 2015 was de Brit voor zijn krant The Guardian verslaggever in Chicago, waar hij zich onder andere verdiepte in het massale wapengeweld dat jaarlijks 38.000 mensen doodt”, einde citaat.  Het artikel gaat verder voorspelbaar in op thema’s als wit racisme en zwarte slachtoffers. Dit onderwerp komt na iedere moordpartij terug in het nieuws en het viel mij op hoe gemakzuchtig  de journalisten het onderwerp behandelen. Is er wel zoiets als een machtige wapenlobby? Waarom vinden moordpartijen plaats? Is het bezit van legale vuurwapens de oorzaak van het geweld, of een symptoom? De antwoorden op deze en andere vragen waren makkelijk te vinden in de eigen kranten van de tegenstanders van het wapenbezit, namelijk de linkse kranten The Guardian (UK) en de New York Times.  The Guardian checkt de toespraak van Obama en meldt dat er 33.636 doden vielen door vuurwapengeweld, onder wie 21.175 gevallen van zelfmoord.

Dit werpt een heel ander licht op de zaak. De vraag is dus of er in Amerika meer zelfmoorden plaatsvinden dan in andere landen en zo ja, of dat door wapenbezit komt. In de NYT kunnen we lezen dat het aantal zelfmoorden in de VS is gestegen door de economische crisis. Vooral blanke mannen én vrouwen van middelbare leeftijd. De enige categorie waar het zelfmoordpercentage daalde is bij zwarte mannen.

Internationaal is het zelfmoordpercentage in de VS niet opvallend. Zonder de economische crisis zou het niet afwijken van het Europees gemiddelde. Het is nu hetzelfde als in Frankrijk, beter dan België en slechter dan Nederland. Zie de ranglijst op Wikipedia. In de VS wordt precies de helft van aantal zelfmoorden gepleegd met een vuurwapen. Van de 42.773 zelfmoorden wordt maar één procent gepleegd door voor de trein te springen. In ons land is dat tien procent. Mijn voorzichtige conclusie is dat het wapenbezit wel van invloed is op de wijze van zelfmoord, maar nauwelijks op het aantal. Door de gemakzuchtige verhalen over het wapenbezit wordt de hoofdvraag ontweken: welke invloed hebben de media op de gewelddaden? Is er sprake van kopieergedrag? Wat te denken van de moordenaars die hun filmpjes op Youtube posten met de opmerking “I’m going to become fucking famous?”.

Uit het bovenstaande wordt duidelijk dat het stuk in De Morgen wemelt van de fouten en verkeerde aannames. Niet het wapenbezit, maar de economische crisis en verslaving zijn de oorzaak van de meeste zelfmoorden. Niet de zwarten, maar blanke mannen zijn de meeste slachtoffers. Verslaving aan pijnstillers is trouwens een gigantisch probleem in de VS. Door verslaving aan drugs of pijnstillers vallen meer dan doden dan door vuurwapens en het verkeer.

Dit artikel is niet geschreven ter verdediging van Defensie, de kerk of het wapenbezit. Evenmin om Pechtold aan te vallen. Mijn enige bedoeling is duidelijk te maken aan de hand van het dagelijkse nieuws dat journalisten half werk verrichten en dus niet moeten klagen over de opkomst van alternatieve nieuwsbronnen, zoals bijvoorbeeld deze site of PowNed.

Onvolledig en onbetrouwbaar, zo denken de meeste burgers over journalisten. Ze staan met politici op een gedeelde laatste plaats. De gemakzucht en de selectieve verontwaardiging van de traditionele media zijn de voornaamste oorzaak van hun achteruitgang. Doe er wat aan, zou ik zeggen.