Sinds WO II onderhouden Serviërs een warme band met Russen. Aanvankelijk als deel van een verbond van culturen onder de naam Joegoslavië en sinds de dood van Tito als deel van een eigen staat.
Vm. Joegoslavisch leider Jozef Tito (foto: 1971). Afb: Wikimedia
Die warme relatie vooral gebaseerd op de obligate Slavische verbondenheid tussen beide landen, heeft tijdens Bosnische Burgeroorlog en Kosovo crisis herhaaldelijk geleid tot groeiende spanningen tussen het westen en de Russische Federatie. Daarom is het niet verrassend dat beide landen weer publiekelijk met elkaar lopen te flirten. De vraag die echter moet worden gesteld is welke positie Servië in het hybride spel van het Kremlin gaat innemen of misschien al inneemt; welk doel de aangehaalde Slavische broederbanden dient en hoe het Westen op die opgebloeide genegenheid reageert.
De warme relatie van een Zuid Slavische met een Oost Slavische etniciteit.
Tussen 300 en 700 raken Slavisch sprekende stammen en clans op drift en breken uit hun Wieg[1] in diverse windrichtingen uit. Bepaalde historici[2] veronderstellen dat na een culturele ontwikkeling van millennia, in die Wieg omstreeks 500 drie hybride Slavische etniciteiten, het levenslicht zien nl. West Slaven, Zuid Slaven en Oost Slaven. Iedere Slavische etniciteit blijkt uit een andere kernetniciteit met een eigen taal, cultuur, normen en waarden te zijn voortgekomen. Daarom onderscheiden die drie Slavische etniciteiten van elkaar door taal, fysieke bouw, karakter, temperament en cultuur[3]. Beschouwd door dat prisma lijkt het of die Slavische verbondenheid is gebaseerd op een kwetsbare culturele emotie versterkt door de gemeenschappelijke Orthodoxe Kerk.
Die twee aspecten zijn vermoedelijk de belangrijkste Russische drijfveren geweest om het belang van Servië en Bosnisch Servië in internationale fora te verdedigen. Bosnië en Kosovo zijn daarvan duidelijke voorbeelden. Anderzijds, voelt het Servische volk zich gevleid door de bescherming van Rusland en kijkt op naar het veronderstelde militair krachtige en politiek machtige Slavische broederland. Servië is daardoor ongetwijfeld gevoelig voor de charmes van het Kremlin en staat toe dat Poetin kan gaan werken aan een Russische uitvalsbasis op NATO territoir.
Voortbordurend op die Pan Slavische gedachte die in beide landen sterk leeft, is het bijna vanzelfsprekend dat Aleksandre Vucic, huidige president van Servië, een paar maanden voor de start van de grootschalige oefening ZAPAD 2017 een bezoek aan Moskou bracht. In een verklaring waarmee het bezoek werd afgesloten, onderstreepte hij verheugd te zijn dat Moskou bereid was om de gevechtskracht van de Servische krijgsmacht op te voeren door de levering gevechtsvoertuigen, tanks, vastvleugelige en rotor platformen. In ruil voor dat voornemen liet Rusland weten dat het graag een diplomatieke status wilde hebben voor het Russische personeel werkzaam bij het Disaster Relief Center bij het vliegveld van de tweede stad van Servië; Nis[4].
Gemaskeerde acties om NATO´s reactie te meten.
Potentiële brandhaarden in Kosovo, Montenegro en Servië bieden Poetin opties genoeg om de bloeddruk van westerse politici in het rood te laten oplopen. In januari wilde hij vermoedelijk testen hoe het Westen zou reageren op een Russische provocatie vanuit Servië, Een Servisch trein ging op weg naar Pristina, de hoofdstad van Kosovo en diens rit eindigde bijna in een confrontatie tussen in Kosovo gestationeerde NAVO troepen en Russische militante proxy’s. Er werd op diplomatieke kanalen een aardig robbertje gevochten en het resultaat was dat beide opponenten zich staande lieten uittellen. Het Westen gaf zichzelf weliswaar een schouderklopje, omdat ze dachten er in te zijn geslaagd het lont voor het binnengaan in het kruitvat te doven. Het politieke collectief in Brussel meende een agressieve confrontatie met Rusland´s bondgenoot Servië door standvastig optreden op het nippertje te hebben voorkomen.
Andere opties – zo lijkt het tenminste – waren niet in de beschouwing meegenomen. Waarom hebben zij zich niet afgevraagd of die trein niet een Russisch proefballonnetje kon zijn, waarmee Moskou duidelijk wilde maken dat het zijn greep op Belgrado had versterkt; Servië voor politici in Brussel een voortdurende migraine gaat betekenen en die stekende hoofdpijn de oorzaak zal zijn dat haarscheuren uitgroeien tot diepe ravijnen? Dat etnische geschillen op Servisch territoir snel en simpel kunnen overslaan naar NATO lidstaten? Bulgarije bijvoorbeeld is economisch voor een belangrijk deel afhankelijk van de goodwill van Rusland[5] en heeft in de zoektocht naar verdere Russische steun in de Hongaarse minister president Viktor Orbán een luisterend oor gevonden. Roemenië is net als Bulgarije van mening dat een verlichting of opheffing van de Westerse sancties in economisch opzicht aantrekkelijk zal zijn voor het land. Vermoedelijk hebben ze gelijk, maar denkend aan het eigen belang, gaan ze vlot voorbij aan het doel dat moet worden bereikt. Inlossing van het MINSK II akkoord.
In juli van dit jaar drong de Servische Minister van Buitenlandse Zaken; Ivica Dacic er bij zijn regering op aan om aan de Russische wens op een positieve manier te reageren. Blijkbaar had de minister vergeten dat het inwilligen van het Russische verzoek zou betekenen dat het Kremlin Russische militaire ogen en oren vermomd als diplomaten op NATO grondgebied zou kunnen ontplooien. Zonder twijfel zouden de Russische functionarissen vervangen worden door militairen. Het gerucht doet de ronde dat een groot deel van het Servische electoraat achter een dergelijke beslissing zou staan en blijkbaar niet begrijpt dat een NATO of EU lidmaatschap daardoor onder druk komt te staan. Hun diplomatieke onschendbaarheid geeft Russische diplomaten ampele mogelijkheden om vanuit Nis een uitgebreid spionage netwerk op te bouwen en over het hek met buurlanden te communiceren. Ook zonder diplomatieke status zijn Russen al maanden bezig om daaraan inhoud te geven. Het vliegveld van Nis wordt sinds begin 2016 gebruikt als eerste tussenstop van vluchten naar de tweede stop in Jeddah met het doel om wapens en munitie naar Jemen te sturen.
Maar het aanhalen van de broederbanden gaat verder dan Nis. Servische militairen en militaire eenheden blijken al een tijd deel te nemen aan Russische oefeningen. In 2016 stond de teller op 70 stuks. Allemaal op Russisch grondgebied. Vaak was het verbeteren van de interoperabiliteit tussen RF, Belarus en Servische gevechtskracht een van de oefeningsdoelen[6]. Voor de start van ZAPAD 2017 participeerde (eenheden van) het Servische 37ste Gemechaniseerde Bataljon in een tactische oefening Tskin biatlon bedacht en geleid door het Russische Militaire District West op het vlak bij Moskou gesitueerde militaire oefenterrein Alabino. Daarnaast deed een Servische tankbemanning mee aan een wedstrijd van Tankeenheden, waar het Servische team een derde plaats behaalde. Naast meedoen in oefeningen hebben Servische vrijwilligers zich aangemeld voor de gevechten in het Midden Oosten en Donbas[7].
Die militair georiënteerde activiteiten met Russische eenheden werpen vanzelfsprekend een schaduw op de betrouwbaarheid van Servische autoriteiten. Sussende teksten van de Minister van Defensie Zoran Djordjevic na een ontmoeting met de Russische attaché: Andrei Kindyakov “the goal of this exercise was to enhance the interoperability of two armies and improvement of the level of training for performing dedicated tasks” kan het groeiende wantrouwen zeker niet wegnemen. Die minister vergeet dat gelet op het Servische streven om lid van NATO te worden, Servische eenheden inter-operabel moeten zijn met strijdkrachten van NATO lidstaten en niet met RF eenheden. Oefenen met Russische eenheden en verhogen van de gevechtskracht met Russisch materiaal vergroot zeker de interoperabiliteit met NATO lidstaten niet.
Klaar om te springen?
Uit de bovenstaande tekst blijkt dat Moskou druk doende is zijn tijdelijke en lokale aanwezigheid op een deel van de Balkan een permanent karakter te geven. Behalve het actief enthousiasmeren van het vechten in de Donbas, probeert Moskou Servische ambities te ontmoedigen om lid van NATO en EU te worden. Bovendien stimuleert Moskou de Bosnisch Servische regering in Banja Luka om zich af te scheiden van Bosnië en Herzegovina en de federalistische republiek te doen imploderen. Moskou stimuleert ook het zenden van Servische agenten naar Kosovo om bestaande haarscheuren te doen verdiepen. Tenslotte zullen de buurlanden van Servië niet staan te juichen dat de gevechtskracht van Servië opgewaardeerd wordt met Russisch materieel. Het is duidelijk dat de veronderstelde Slavische bloedrelatie met Moskou, Belgrado op dit moment geen windeieren legt.
De vraag is wat wijs is? Hoe moeten de NATO lidstaten op deze duidelijke Russische provocatie reageren? In ieder geval sneller en effectiever dan bij de Georgische en Oekraïense crisis en dat zal gelet op de lauwe reactie op de huidige ontwikkelingen op de Balkan nog wel wat energie vergen.
——————————————
[1] Een gebied dat het grootste deel van Polen, Slowakije en een deel van Tsjechië en Oekraïne bestrijkt,
[2] De Gotische Historicus, Jordanes (6de eeuw)
[3] Veel experts beschouwen die Slavische etniciteiten als de meest “pure” Indo Europeanen, omdat zij zich in de Wieg niet of nauwelijks vermengen met andere stammen/volken.
[4] Door een aantal periodieken omschreven als een “ Spionage centrum”.
[5] Bulgarije is afhankelijk van de levering van Russische nucleaire elementen voor zijn kerncentrale en heeft onder druk van Rusland al zijn medewerking aan het installeren van een NAVO hoofdkwartier in Constanţa, opgezegd.
[6] In november 2016 participeerden Servische Special Forces aan de oefening “Slavic Brotherhood”
[7] Gesteund door fake nieuws verspreid door RT en Sputnik worden Servische vrijwilligers opgeroepen zich in de “bevrijdingsoorlog” in de Donbas deel te nemen. Vrijwilligers worden gesteund door een bemiddelende NGO; Kosovvski’s Front” die de reis van Servië naar Oekraïne en de administratieve ondersteuning van het project faciliteert.