Het voortdurend moddergooien in de USA en de verkiezingsretoriek in verschillende Europese landen dreigen de obscure activiteiten in en door Rusland onder te sneeuwen. Soms kan een redevoering onbedoeld de aandacht voor een bijna vergeten brandhaard in de achtertuin van Europa prikkelen. De redevoering van Mikhail Aleksandronov, expert van het Russische Centrum voor Militaire en Politieke Studies,[1] is er zo een. In zijn toespraak doet hij namelijk uit de doeken welk scenario het Kremlin kan volgen om de problematiek in het oosten van de Oekraïne op een Russische manier op te lossen.
Arrogantie
Deze termen zijn van toepassing op de scenarioschildering van de brave Mikhail:
‘Als de regering in Kiev besluit om de huidige Status Quo door de inzet van gewapend geweld te doorbreken, moeten wij dat buitenkansje benutten. Als een reactie daarop moeten onze strijdkrachten, gebruikmakend van de door de DPR en de LPR beheerste gebieden, samen met hen een grootschalig offensief starten. Dat grondoffensief moet massaal ondersteund worden door onze luchtmacht en lange-afstand geleidewapen- systemen zoals Iskander en kruisraketten. Het offensief zal op dezelfde manier gelanceerd en voortgezet worden als in Syrië. Door een regen van raketten en granaten moet de complete militaire infrastructuur van Oekraïne uitgeschakeld en bij voorkeur vernietigd worden. Communicatiecentra, luchtverdedigingscentra, Command and Control centra en concentraties van zware wapensystemen.
Mikhail Aleksandronov. Afb: scr. Youtube.com
Wanneer deze posities en wapensystemen permanent zijn uitgeschakeld, blijven er van de Oekraïense strijdkrachten alleen nog maar lichtbewapende infanterie-eenheden over. De strijdmachten van DPR en LPR zullen vervolgens de laatste Oekraïense weerstandsresten uitschakelen en de rest van de Donetz, Luhansk en Charkov provincies weerstandsvrij maken. Gelijktijdig met het vrijmaken van de genoemde gebieden breken gewapende opstanden uit in de Odessa, Kherson en Zaporizhia regio’s. Ongetwijfeld resulteert deze combinatie in de val van het regiem van Poroshenko.[2] De ontplooiing van Russische strijd-krachten is in dit scenario niet nodig, omdat voldoende pro-Russische sympathisanten gemobiliseerd kunnen worden om de Oekraïne bestuurbaar en beheersbaar te houden. Het grote voordeel is dat wij voortaan gebruik kunnen maken van de industriële capaciteit van de voormalige Oekraïne, zoals scheepsbouwindustrie, het railnetwerk van het land, en het gastransportsysteem.’
Het door Alexandronov geschetste scenario kan voor de geïnteresseerde lezer geen verrassing zijn, omdat het verloop in een groot aantal artikelen de laatste twee jaar aan de orde is geweest. Hoewel inhoudelijk niets nieuws onder de zon, is de arrogante toonzetting van de toespraak stuitend te noemen. Hij schetst een operatie die net zo simpel is en soepel verloopt als het openen van een deur, en je kan je afvragen waarom het Kremlin niet al veel eerder de opdracht voor zo´n operatie heeft gegeven. Wat heeft er zich in het hoofd van Poetin de laatste maanden afgespeeld?
Diepe Droefenis
Hoopt Poetin, dat zijn indirecte steun voor de nieuwe Amerikaanse president de broodnodige financiële speelruimte zal bieden, die hij door zijn beleid in Oekraïne, Syrië en de ineengestorte gasprijzen, dringend nodig heeft? Vermoedelijk gaat hij er van uit dat Trump een andere, voor hem gunstigere kompasrichting zal schieten, waardoor hij sneller uit de financiële malaise kan kruipen. Want één ding is zeker! De schatkist vertoont hinderlijk veel grote, lege plekken.
De vraag is of die inschatting de realiteit weerspiegelt. Trump heeft duidelijk gemaakt afstand te nemen van de mondialiseringsgedachte en onder het motto America First zich te concentreren op het wel en wee van de gemiddelde Amerikaanse burger binnen de grenzen van de 50 staten. Die benadering kan inhouden dat de kosten voor goederen en diensten weer zullen groeien. Rusland deeluitmakend van de rest van de wereld, zal door de hogere prijzen van te importeren goederen diep in de portemonnee getroffen worden. Het directe effect is dat de Russische burger opnieuw de broekriem een paar gaatjes moet aantrekken. Het gros van de Russische families moet nu al 80 % van hun totale maandelijks inkomen besteden aan voedsel dat vaak niet meer is dan aardappelen met jus. Voor vis of vlees evenals voor het betalen van gas, water en elektriciteit is geen geld meer. Vermoedelijk zal het warme eten in de nabije toekomst niet meer zijn dan aardappelen die in het duister en kou genuttigd worden. De gemiddelde Rus verbruikt 700 calorieën minder dan in 1991 en zakt daar mee op de ranglijst van “welvarende landen” van de 7de naar de 71ste plaats, op het niveau van de meeste Afrikaanse landen.
Wat dat betreft is het dagelijkse bestaan van de gemiddelde Russische burger vergelijkbaar met de erbarmelijke toestand aan het einde van het Tsarenregime in 1916. Met dit verschil dat rijke Russen grif € 2000 betalen voor een overnachting op de Seychellen.
In tegenstelling tot zijn grote contrahent Amerika, heeft Rusland geen mogelijkheden om de negatieve effecten van de mondiale kentering op te vangen. Het kan niet zoals de VS overschakelen op de binnenlandse productiecapaciteit als de levering van goederen die nu nog in landen als China, Zuid-Korea en Vietnam gemaakt worden, overgaat op Amerikaanse producenten. De prijzen van die goederen zullen ongetwijfeld door de hogere productiekosten gaan stijgen. Het ontbeert de Russische Beer aan technologie, technische scholing, ondersteunende industrieën en vooral aan financiële reserves. In vergelijking met de afnemende financiële ruimte van M$ 400 tot 500 per jaar, investeert Amerika onder de huidige omstandigheden ruim $ 70 miljard per jaar in de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Ongeveer 150 keer meer dan Rusland. De beslissing van Trump zal vermoedelijk betekenen dat het Russische streven naar een wereldmachtstatus schipbreuk zal lijden.
De neerwaartse financiële spiraal waarin Rusland zich nu bevindt, kan ondanks alle sussende teksten uit de krochten van het Kremlin, niet binnen 10 jaar worden gestopt en in opwaartse richting gedraaid worden. De Russische bevolking zal in die 10 jaar opnieuw getroffen worden door bezuinigingsmaatregelen en de broekriem zal gaatjes te kort komen. Vermoedelijk zullen de buitenlandse escapades die Poetin[3] nog voor ogen heeft, die armoedige toestand voor de Russen slechts verergeren.
Dat de heerschappij van Vladimir Poetin het verval van Rusland heeft versneld en geïntensiveerd, wordt pas echt duidelijk als segmenten van de Russische samenleving aan een nadere bestudering onderworpen wordt.
Rusland ondergaat een zware demografische crisis
Een crisis die door de economische krimp versterkt wordt. Het geboortecijfer is zo laag, dat het huidige volume krimpt. In de periode 1992-2012 bedroeg het demografische tekort ruim 14 miljoen mensen. In het strategisch belangrijke Russische Verre Oosten is de bevolkingskrimp mede door migratie-invloeden zelfs 22 %. Tussen 1991 en 2016 is de bevolking van de Russische Federatie met 20 miljoen terug gelopen, in scherpe tegenstelling tot de bevolkingsaanwas van 127 naar 148 miljoen tijdens de laatste vijfentwintig jaar van de Sovjet Unie.
Het meest verontrustend is de zeer lage levensverwachting voor het mannelijke deel van de bevolking, dat door alcoholisme, geweld en een massale heroïneverslaving niet hoger wordt geschat dan 52 jaar. Lager dan in de meeste Afrikaanse landen.
Rusland is geen kenniseconomie meer
In 1990 bedroeg het percentage mannen dat de middelbare schoolleiding had voltooid, ruim 6% van het mondiale volume. Dat zelfde percentage gold ook voor mannen die een hogere opleiding hadden afgerond. In de huidige voorspellingen zal dat in 2040 voor Rusland minder dan 1% zijn. Op Higtech-gebied kan Rusland zich vermoedelijk alleen nog maar meten met bepaalde in ontwikkeling zijnde landen. Het Amerikaanse patentbureau becijferde dat van alle toegewezen patenten van 2002 tot 2015, een minuscule 0,23 procent afkomstig was uit Rusland. In 2015 bleef Rusland op het gebied van export van computer- en ICT-diensten achter bij Luxemburg (inwonertal 563.000) en licht vóór op de Filippijnen. Omdat het Research & Development budget vijf tot tien keer lager is dan het gemiddelde van ontwikkelde landen, heeft Rusland geen enkele kans om die achterstand het komende decennium in te lopen.
Olie- en gasverkoop is de financiële motor van Rusland; voor hoe lang nog?
Het Kremlin verwacht of beter gezegd hoopt dat de Westerse sancties onder druk van een Rusland-gezinde Trump verzacht of zelfs opgeheven worden. Bovendien hopen ze dat de prijs voor een barrel ruwe olie[4] weer boven de $ 100 komt. Los van het feit dat beide veranderingen waarschijnlijk niet of zeer beperkt zullen plaatsvinden, spelen ook de ondoelmatigheid van de productie en distributie, en de corruptie bij het beheer van olie- en gasvoorraden indringende rollen.
De ondoelmatigheid van Rosneft en Gazprom – Ruslands fossiele brandstof-kampioenen – bij het winnen en produceren van olie en gas is zeven keer hoger dan hun Westerse tegenhangers Exxon en Shell. De Russen missen de technologie om in de poolgebieden te boren of horizontaal te boren zoals bij fracking. Omdat Gazprom en Rosneft niet de kennis in huis hebben om eigen olieplatformen te bouwen, moeten deze in het buitenland – in dit geval Zuid Korea – worden gekocht. Putin’ s veelgeroemde “Draai naar China” om gas aan de Chinezen te leveren in ruil voor investeringen, heeft tot nu toe niets opgeleverd. Het ziet er ook niet naar uit dat de twee geplande gaspijpleidingen van Siberië naar China veel kans hebben ooit gerealiseerd te worden. Mede doordat de Russische economie nog steeds niet omhoog kruipt, stijgen de productiekosten progressief bij een krimpende gasmarkt. Rusland lijdt nu al verlies op de verkoop van gas aan Duitsland.
Mochten de sanctie- en gasprijsraderen toch in een voor Rusland positieve richting gaan draaien, dan hoopt het Kremlin dat Rusland als een soort van deus ex machina terug kan keren naar de rijke periode van 2000-2008. Vooralsnog is dit niet het geval. Door de geconstateerde ondoelmatigheid en corruptie in de gas- en oliewinning/productie- industrie, de onder druk van Trump in volle gang gekomen Amerikaanse fracking-revolutie en de verwachting dat LNG-voorraden stevig gaan groeien, is het zeer onwaarschijnlijk dat de gelukkige dagen van economische groei in Moskou terugkeren.
Het Russische imago als super power en een brede steun door de bevolking worden – naast de economische vooruitzichten – bepaald door hoorbaar en zichtbaar wapengekletter.
Putin’ s militaire campagne buiten de grenzen heeft echter zijn economische grens bereikt. Het uitgangspunt van Poetin was een economie die in de 2011-2020 ruim $ 5000 miljard BBP per jaar zou genereren. Binnen die financiële marge kan voor defensiedoeleinden jaarlijks $ 200 miljard dollar of 4% BBP gereserveerd worden.
Maar Rusland heeft een BBP van amper $ 1000 miljard en daardoor moest het Defensiebudget drastisch bijgesteld worden naar een kleine $ 60 miljard of 6% BBP. De investeringsruimte is verdampt en twee derde van de geplande militaire orders ter waarde van 700 miljard dollar, zoals voor de bouw en levering van 1500 nieuwe vliegtuigen en 2300 tanks, ligt nog steeds op de plank en zal daar voorlopig alleen maar stof vergaren. Door die noodzakelijke budgetbijstelling heeft Rusland op militair-technologisch gebied een substantiële achterstand op het Westen en China. Het gevolg is dat de 65 tot 70% van de technologie voor geleideraketsystemen bij de concurrentie moet worden aangeschaft.
Onbalans tussen wensgedachten en realiteit
De toespraak van Alexandronov doet denken aan een tekst uit de mond van een slechte stand up comedian. Het scenario zoals hij dat heeft uitgetekend, lijkt – gelet op de ondermaatse financiële toestand in Rusland – niet haalbaar. Twee voorbeelden onderstrepen die situatie. Militairen die de afgelopen jaren in hotspots zoals Abchazië waren gestationeerd en daarvoor een buitenlandtoelage ontvingen, moeten die terug betalen. De leiding van de Russische marine heeft het Kremlin geïnformeerd dat de uit de grond gestampte Zwarte Zeevloot gevuld is met schepen die niet of nauwelijks operationeel zijn. En om de persoonlijke motivatie en het moreel binnen de krijgsmacht te stimuleren, heeft het Kremlin bekend gemaakt dat veteranen na het aflopen van hun contract met voorrang een bijstandsuitkering kunnen ontvangen. Nauwelijks een goede motivatie om een (tijdelijke) carrière in het leger na te streven.
Verlaten appartementsgebouwen in de stad “Pyramid”
Een niet meer in gebruik zijnd zwembad in dezelfde stad.
Rusland is een woestenij van stervende steden en verdwijnende dorpen. Van gesloten fabrieken, krimpende (mannelijke) bevolking, afnemende sociale voorzieningen en een onuitroeibare institutionele corruptie. Het lijkt er op dat zelfs de staatsmedia die pijnlijke toestand niet meer wensen te verbloemen. De Wereldbank meldt dat Moskou dreigt het sociale contract te verbreken, dat met de bevolking is gesloten en waarop de populariteit van Poetin is gebaseerd. De Higher School of Economics informeert dat het netto-inkomen voor de vijfentwintigste achtereenvolgende maand achteruit is gegaan. Plaatsvervangend minister-president Olga Golodets zegt dat vijf miljoen Russen een salaris ontvangen, dat onder het officiële minimumloon ligt. Diverse regeringsvertegenwoordigers melden dat meer dan 1,5 miljoen hoogopgeleide Russen in het buitenland werken en de economische groei stagneert doordat te vaak niet of niet goed opgeleide gastarbeiders die vacante taken voor hun rekening nemen. Verwacht wordt dat in 2017 opnieuw 330.000 hoger opgeleide Russen zullen emigreren.
Dan nog dit
Tien procent van de werkende Russen krijgen een deel van hun salaris “zwart” uitbetaald, zodat het later niet kan worden meegerekend in hun pensioenopbouw. De helft van de Russen komt niet in aanmerking voor een credit-kaart. De meeste Russen hebben geen spaargeld (meer).
De vraag is hoelang het morrende volk en vooral het militaire segment stil gehouden kan worden. Wanneer de reservefondsen uitgeput zijn en geld ontbreekt om de bestaande machtsstructuren te betalen, stort het hele kaartenhuis in elkaar. Tenzij het geld uit het zwarte circuit en van de buitenlandse tegoeden beschikbaar komt om de hele machtsstructuur en economie op poten te houden en het volk brood en spelen te geven. Doch ook die middelen zijn eindig.
———————————————–
[1] In de praktijk een verlengstuk van de Staatsuniversiteit van het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Moskou,
[2] Eenzelfde scenario heb ik in mijn roman “De voorlaatste oorlog” gebruikt, die in oktober vorig jaar werd gepubliceerd en zich afspeelt in 2020.
[3] Toen Poetin in 1999 aan de macht kwam, was 70% van de Russische economie in privé handen. Heden ten dage is 50% door intensieve renationalisatiemaatregelen in handen van de Staat.
[4] De Brent-olie is de standaard binnen de internationale handel in olie. De Brent Crude is een benchmark voor de andere oliesoorten en wordt in Londen verhandeld. De geafficheerde prijs is voor 1 vat ruwe olie (een vat is 159 liter), welke nu rond de $ 57 per vat bedraagt. De prijs is o.m. afhankelijk van de economische groei, beslissingen van de OPEC en speculatie op de geld- en oliemarkten.