De financiële steun van de Europese Unie aan Oekraïne in de afgelopen jaren heeft weinig uitgehaald. De Europese Rekenkamer uitte woensdag in een rapport forse kritiek op het steunprogramma. Wat wel resultaat opleverde, dreigt teniet te worden gedaan door de corruptie, het conflict in Oost-Oekraïne en de instabiele politieke situatie. De financiële bijstand van de EU bedroeg van 2007 tot 2015 1,6 miljard euro. Daarnaast ontving Oekraïne 3,4 miljard euro aan leningen. De bijstand was onder meer bedoeld voor verbetering van de overheidsfinanciën, corruptiebestrijding en de gassector. Oekraïne wordt nog altijd gezien als het meest corrupte land van Europa. Of de corruptiebestrijding resultaat oplevert, “valt nog te bezien”, schrijft de in Luxemburg gevestigde instelling. Een kleine elite bepaalt wat er in de economie, politiek en media van Oekraïne gebeurt, aldus de controleurs. Aldus de website ‘NU.NL’ vanmorgen.
Marshallhulp Berlijn 1949. Afb: wikimedia
In Europa, aan het einde van de jaren veertig van de vorige eeuw heeft de zogenaamde ‘Marshallhulp’ prima gewerkt, maar in Oekraïne en ook elders (Afrika) is het effect van hulp al jarenlang buitengewoon gering. Soms is hulp zelfs bewijsbaar contraproductief, zoals de publicatie van NU.NL al doet vermoeden. Vergeet daarbij ook niet dat Nederland alleen al tussen 2003 en 2011 maar liefst 36 miljard euro heeft uitgegeven aan ontwikkelingshulp. Dat is 36.000 miljoen!
Het geld verdwijnt dan ook grotendeels in de zakken van hen die toch al niet tekort kwamen. De econoom Wiliam Easterly (New York University) stelde zichzelf die vraag op een andere manier: hoe is het mogelijk dat al die kinderen over de hele wereld die de nieuwste Harry Potter willen lezen, dat boek zonodig al enkele uren nadat het is verschenen in hun handen houden, terwijl malariatabletten voor zieke kinderen in Afrika nooit aankomen? Want laten we wel zijn: die malariatabletjes voor Afrikaanse kinderen zijn toch waarachtig wel belangrijker dat de avonturen van een toverende jongeman.
De distributie van die Harry Potter-boeken verloopt langs de lijnen van de markt, de distributie van gratis malariapillen is afhankelijk van goedwillende plannenmakers, vrijwilligers en ambtenaren. Er zijn dus aanwijzingen dat de markt in staat is beter en goedkoper te distribueren dan plannenmakers en ambtenaren, of het nu om tabletjes gaat of om boeken. Het is weinig vleiend om dat te zeggen, want die duizenden ambtenaren doen geweldig hun best. Ontwikkelingssamenwerking trekt onwillekeurig toch een ‘bepaald soort mensen’ aan. Onder de meeste goedmensen is geld verdienen ‘not done’. Geld verdienen, zo wordt daar geloofd, is meestal een oneerlijke en vuile bezigheid. Toch willen ook linkse goedmensen wel graag rijk worden en bij de jetset horen. De meesten slagen daar ook in: een eigen banencircuit waar steeds dezelfde gezichten op onverklaarbare wijze de grootste bergen belastinggeld weten te inhaleren. Geld verdienen met het helpen van mensen, met hulp bieden in Oekraïne en donker Afrika.
Er is nog een andere bedenkelijke factor: hulp, of het nu malariatabletjes zijn of iets anders, kan door de handlangers van de plaatselijke dictator heel gemakkelijk afgepakt en doorverkocht worden. Verzet door de lokale bevolking is zinloos, want de handlangers van de dictator zijn op strategische plaatsen aanwezig: douane, politie, leger, eigenlijk iedereen die een wapen draagt.
Elke econoom (BSc, MSc, doctorandus of wat dan ook) is daarvan op de hoogte, want elke econoom heeft het beroemde boek van Adam Smith, The Wealth of Nations (1776), wel eens gelezen of delen ervan. In de editie van Edwin Cannan, New York: Modern Library, 1937, staat genoteerd op pagina 581:
‘That security which the laws in Great Britain give to every man that he shall enjoy the fruits of his own labour, is alone sufficient to make any country flourish’. (‘Die rechtszekerheid die de wetten in Groot-Brittannië aan een ieder geven, dat hij [ongestoord] van de vruchten van zijn arbeid genieten zal, is op zijn eentje voldoende om welk land dan ook tot welvaart te brengen’).
En daar hebben we verrassend eenvoudig het probleem al boven water: good governance, behoorlijk bestuur en rechtszekerheid. In de Europese democratieën, na het vertrek van de Duitsers en ten tijde van het Marshallplan, werd aan die voorwaarden al snel weer voldaan. Want als behoorlijk bestuur en rechtszekerheid ontbreken, is elke hulp zinloos. Sterker: het houdt alleen corruptie in het zadel. Voor de gevers resteert voor een kort moment een goed gevoel, een soort aflaat waarmee de zonde van de eigen rijkdom weer even is afgekocht.
De eigen rijkdom die voortkomt uit het internationaal schuiven met belastinggeld… eigenlijk is het gewoon ordinaire diefstal, een zonodig gewapende overval op de hardwerkende burger door ambtenaren die er zelfs niet voor terugdeinzen om veel eerder met pensioen te gaan dan degenen die het betalen. Voor de betalers geen ontwikkelingshulp, moeten we vrezen.