Mat Herben: hoog spel van de NAVO

Inmiddels wordt de betrokkenheid van de NAVO, in het bijzonder de VS en Groot-Brittannië, niet langer ontkend. Honderden adviseurs zijn actief in Oekraïne.

Het zijn niet zozeer de zware wapens die Oekraïne helpen, maar het feit dat deze wapensystemen – zoals HIMARS en Harpoon – volledig zijn voorbereid op het werken met Amerikaanse satellieten en met Link-16, het geclassificeerde communicatiesysteem van de NAVO. Het bondgenootschap is het middel waarmee de VS zijn geopolitieke machtsstrijd met Rusland en China veilig op afstand denkt te kunnen voeren. Dit artikel schreef ik al begin juli voor Elsevier, dat helaas niet tot publicatie durfde over te gaan. Gelukkig hebben we nog Sta-Pal.

“Vanuit het Verenigde Westen is sinds Napoleon en Hitler nooit iets goed gekomen voor Rusland”, met een verzuchting sprak een keurige Russische dame aarzelend haar steun uit voor de Russische invasie. Eigenlijk is er heel weinig toe te voegen aan deze rake opmerking die op de eerste dag van de oorlog werd genoteerd door Iris de Graaf, de kundige verslaggever van het NOS-Journaal.

De NAVO en de EU zijn niet de oplossing maar de oorzaak van het probleem. Vóór de Russische invasie kon je dat als Westers politicus nog met droge ogen glashard ontkennen. De EU-regeringsleiders herhalen ook nu de afgesproken mantra’s: “De NAVO is een defensief bondgenootschap” en natuurlijk de dooddoener “Ieder land heeft zelf het recht zijn bondgenoten te kiezen”, alsof een dergelijke beslissing vrijblijvend en zonder consequenties is. Het zijn vrome uitspraken die haaks staan op de gedragingen van de NAVO-lidstaten, de VS voorop. De secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, beweert dat de NAVO zich afzijdig houdt en dat het de individuele lidstaten zijn die sancties afkondigen en wapens leveren aan Oekraïne. Uit alles blijkt echter dat de acties worden gecoördineerd vanuit het NAVO-hoofdkwartier onder leiding van de Verenigde Staten. Nederland draagt hierin een grote verantwoordelijkheid, want de voorzitter van Militair Comité is de Nederlandse admiraal Rob Bauer. Niet voor niets heeft Rusland de gastoevoer naar ons land afgesloten. Officieel vanwege de weigering in roebels te betalen, maar dat is flauwekul. De meeste klanten van Gazprom betalen niet in roebels. De Nederlandse invloed, alsmede de levering van pantserhouwitsers en geweren voor scherpschutters, is de werkelijke reden. Het is schokkend om te zien hoe weinig oog regeringsleiders, maar ook politici en hoge militairen, hebben voor de samenhang tussen geopolitieke, militaire en economische aspecten. Dat de gastoevoer naar Polen al vroeg werd afgesneden heeft evenmin te maken met roebels. Het Poolse radarstation bij Labunie speelt een vitale rol bij de bewaking van het Oekraïense luchtruim, waardoor de Russische luchtmacht zware verliezen leed in de eerste maand van de oorlog en de landoperaties niet effectief kon steunen. De Poolse radar heeft een bereik van 500 km is waarschijnlijk ingeplugd in het uitgebreide glasvezelnet van Oekraïne, dat daardoor de eigen luchtafweer pas hoeft in te schakelen als de Russische vliegtuigen in de buurt zijn, die dus worden verrast. De Russen kunnen de NAVO-radars niet uitschakelen, want dat zou leiden tot een wereldoorlog, en hebben zich daarom terug getrokken naar het zuidoosten, buiten bereik van de Poolse radar en NAVO-radarvliegtuigen (AWACS).

Russische blunder

De Russische inlichtingendiensten hebben enorm geblunderd bij het inschatten van de steun die de NAVO geeft aan Oekraïne. Dat de informatie van Amerikaanse spionagevliegtuigen en satellieten real time wordt gedeeld met Oekraïne, had Rusland moeten beseffen. De Oekraïense troepen hadden niet veel moeite met het verijdelen van de staatsgreep en de bijbehorende luchtlandingen, die de Russische legerleiding had bedacht. Niet zo origineel, want de Duitsers probeerden hetzelfde in mei 1940 en faalden ook met hun luchtlandingen in de Vesting Holland. De grote Russische troepenmacht bij Kiev, die eigenlijk alleen was bedoeld als machtsvertoon (‘show of force’) en niet in slagorde stond, liep volledig in de val die Oekraïne met hulp van de NAVO had opgesteld. In de stedelijke omgeving was het prijsschieten voor de Oekraïense infanterie, die met de modernste wapens voor de korte afstand is uitgerust. De leveranties daarvan waren overigens al lang voor de invasie begonnen, hetgeen Stoltenberg op 15 juni verklapte. Zoals de Amerikaanse minister van Defensie, Lloyd Austin, ook zijn mond voorbij sprak, toen hij 25 april op de vliegbasis Ramstein zei dat het doel van de NAVO was de Russen zo te verzwakken, dat zij nooit meer een ander land kunnen binnenvallen (“We want to see Russia weakened to the degree that it can’t do the kinds of things that it has done in invading Ukraine”). Een buitengewoon gevaarlijke en verwerpelijke strategie, die de wereld de komende decennia veel ellende zal bezorgen. Al was het maar omdat Rusland (én China) met gelijke munt zullen terug betalen en op hun beurt het Westen zullen willen verzwakken. Gelijktijdig is deze opmerking ook de sleutel om het conflict te begrijpen. Het hoofddoel van de Amerikaanse strategie, waarin de NAVO zich laat meeslepen, is het verzwakken van Rusland. Jaarlijks moet het Pentagon aan het Congres rapport uitbrengen over machtsverhoudingen in de toekomst. In 2019 werd gesteld dat Rusland in 2028 en China in 2030 de piek van hun militaire kracht zouden bereiken. En aangezien de Verenigde Staten niet beide grootmachten tegelijk kunnen controleren, is nu de kans daar om Rusland voor langere tijd een kopje kleiner te maken. Nu begrijpt u misschien beter waarom president Trump de NAVO de mantel uitveegde en de lidstaten onder druk zette om 2% van hun budget te besteden aan defensie. Het hielp natuurlijk niet, want Trump is een foute man en kan dus nooit gelijk hebben. Hillary Clinton en de Democraten waren natuurlijk helemaal geen oorlogshitsers en het is puur toeval dat de Russen Oekraïne binnen vielen, nadat Biden de seinen op groen zette voor de Amerikaanse steun. Of begint u net als ik te twijfelen aan de oprechte intenties van de VS? In ieder geval is de NAVO nu eensgezind en is Rusland voorlopig uitgeschakeld als machtsfactor, althans dat dromen de Amerikaanse generaals en ook de Britse admiraal Radakin, de hoogste Britse militair die trots meldt (17 juni) dat Rusland is verzwakt en de NAVO is versterkt door de opstelling van Zweden en Finland. Is dat zo? Europa is alleen maar onveiliger geworden en het gevaar van escalatie neemt overhand toe door de dwaze gedachte dat Oekraïne kan winnen dankzij meer zware wapens. Incidentele successen daargelaten helpen extra houwitsers Oekraïne niet in de Donbas en bij de Krim, omdat Rusland daar het luchtwapen wel kan inzetten en zelf over grote hoeveelheden artillerie beschikt. De Krim is verder versterkt met de modernste luchtafweer (S-300 en S-400) en met de dag neemt het gevaar toe dat Rusland een spionagevliegtuig van de NAVO neerhaalt, hetgeen de Amerikanen een Tonkin-incident bezorgt.

Britse signatuur

Voor alle duidelijkheid: de Russische kruiser Moskva kan onmogelijk op eigen kracht door Oekraïne zijn geraakt. Het schip bevond zich op 160 kilometer van de kust, ver buiten het bereik van Oekraïense walradars, voor zover die nog functioneerden. Het schip was vermoedelijk voor onderhoud en rust uit de frontlinie gehaald, de zoekradar uitgeschakeld, zoals kon worden geconstateerd door spionagevliegtuigen. Die informatie is ‘real time’ gedeeld met Britse SAS-eenheden in de Donau-delta met behulp van Link-16, het communicatiesysteem van de NAVO. Daarom zijn de Deense, Britse én Nederlandse Harpoon anti-schipraketten zo gewild, want die kunnen met Link-16 worden geprogrammeerd. Officieel zoekt een Harpoon zelf het doel op, maar dat kan alleen nadat het doel is gelokaliseerd en geïdentificeerd. Pas de laatste tien kilometer komt de kleine zoekradar van de Harpoon in actie. Deze actie heeft een onmiskenbaar Britse handtekening, zoals in 1982 het tot zinken brengen van de Argentijnse kruiser Belgrano tijdens de Falkland-oorlog. Prompt na het tot zinken brengen van de Moskva werden Britse diplomaten uitgewezen. U begrijpt nu waarom.

Ook het leveren van snipergeweren maakt deel uit van de bewuste strategie om Rusland langdurig te verzwakken. De inzet van snipers (in de volksmond ‘sluipschutters’) is een legitiem middel om de tegenstander te demoraliseren en het gevecht te beïnvloeden, maar je kunt je afvragen of het doden van zoveel mogelijk Russische officieren, ook als die niet in gevechtshandelingen zijn verwikkeld, wel proportioneel is. Toen de val dichtklapte bij Kiev zijn honderden Russische officieren gedood. Oekraïne meldde trots de dood van twaalf Russische generaals en vijftig kolonels, om over lagere rangen als majoors en kapiteins maar te zwijgen. Dat het stuurloze Russische leger wraak nam op de burgerbevolking, die daarvoor nog over straat kon lopen en protesteren, valt niet goed te praten, maar komt niet als een verrassing voor iemand die krijgsgeschiedenis kent.

Unprovoked?

Als Paus Franciscus de Russische invasie veroordeelt en zich gelijktijdig afvraagt of deze misschien is uitgelokt, heeft hij waarschijnlijk meer gelijk dan ons lief is. De woordvoeringslijn van het Pentagon en de NAVO is zorgvuldig afgestemd rond de zinsnede ‘unprovoked agression’. Als oud-defensievoorlichter wekte dat al direct mijn achterdocht. Hoe zo ‘unprovoked – onuitgelokt’? Waarom niet gewoon een term als schandalig, ongehoord, verwijtbaar, enz.? Omdat de beleidsmakers teveel zijn verstrikt in hun eigen denkwijze. Wat was die uitlokking dan? Dat was de geplande herovering van de opstandige provincies Donetsk en Luhansk door het beruchte Azov-regiment. Dat was de druppel die voor de Russen de NAVO-emmer deed overlopen. Maar weinig politici en journalisten beseffen dat de herbewapening van Oekraïne al begon in 2016 en dat Oekraïense special forces al in 2019 werden toegelaten tot de NATO Response Force (NRF), hoewel het land helemaal geen lid van de NAVO is. De NRF werd daags na de invasie geactiveerd.

Wat mij als oud-voorlichter en journalist fascineert, is de kritiekloze houding van Westerse politici en journalisten tegenover NAVO en EU. Komt dat door begrijpelijke sympathie voor de Oekraïense underdog, of door de gebruikelijke onwil en onwetendheid? Het feit dat er nauwelijks burgers zijn die verstand hebben van militaire aangelegenheden? In ons land zijn voor mij alleen de analyses van de geopoliticus Rob de Wijk en Elsevier-journalist Eric Vrijsen de moeite van het lezen waard. Op deze site weet Charlef Brantz van de hoed en de rand. Onze gepensioneerde generaals analyseren vakkundig het verloop van de krijgshandelingen, maar worden niet bevraagd over geopolitieke aspecten en het gevaar van escalatie. En sommigen die beter moeten weten, houden hun mond, omdat generaals niet over politiek gaan. Of zijn zij misschien te loyaal naar hun Amerikaanse oud-collega’s en delen zij het koude-oorlogsdenken dat het Pentagon evenzeer beheerst als het Kremlin? De briljante, maar omstreden generaal David Petraeus is de spin in het web, met wie ook Nederlandse generaals bevriend zijn.

De voornaamste reden voor het succes van de Amerikaanse publiciteitscampagne is mijns inziens de rol van het rol van het ISW, het zogenaamd onpartijdige Institute for the Study of War, dat in Washington met donaties van de Amerikaanse wapenindustrie pleit voor een agressief buitenlands beleid. Uiteraard is generaal Petraeus hierin actief. Het ISW is absoluut niet te vergelijken met het Haagse Centrum voor Strategische Studies, dat met wetenschappelijke distantie de feiten weegt. De Amerikaanse lobbyclub heeft het pakkende narratief bedacht dat Rusland de hele Oekraïne wil veroveren en daarna de rest van Oost-Europa, een dwaze dominotheorie die al eerder ellende veroorzaakte in Zuidoost Azië. Rusland is daar helemaal niet toe in staat. Het is verbijsterend dat alle redacties en onderzoekers de aanvechtbare analyses van het ISW gebruiken. Dat Rusland van oudsher veilige grenzen wil en de NAVO als bedreiging ervaart, wordt achteloos weggewuifd. Volgens Mark Rutte is Poetin zelfs paranoïde, dat geldt dan voor de meeste Russen. Maar kun je een paranoïde Russische beer niet beter met rust laten, dan er een blaffende Amerikaanse pitbull op af sturen? Alleen de slecht geïnformeerde Europese regeringsleiders denken nog dat de NAVO een defensieve alliantie is en dat Rusland onder Poetin gek is geworden. Maar bijna de hele wereld ziet dat het gaat om een machtsstrijd tussen de VS en de NAVO enerzijds en Rusland en China anderzijds. Bijna de hele wereld, want Zuid-Korea en Japan steunen uiteraard de VS, maar Latijns-Amerika, Afrika en Azië worden in meerderheid in de armen van China en Rusland gedreven. De toetreding tot de NAVO door Finland en Zweden versterkt alleen maar het Russische verhaal dat de VS met behulp van de NAVO Rusland willen omsingelen. Het trieste is dat deze Scandinavische landen, met hun vrouwelijke premiers, ideale neutrale bemiddelaars zouden zijn geweest.

De actieve betrokkenheid van de NAVO en de VS gaat veel verder dan het leveren van wapens, die het conflict alleen maar verlengen en de diplomatieke onderhandelingen vertragen. We zijn twee generaties verder, voordat Russen maar ook Chinezen, landen als de VS en Groot-Brittannië weer durven te vertrouwen. De Britten hebben met het tot zinken brengen van de Moskva en de inzet van de SAS (Special Air Service – commando’s) de grenzen van de afzijdigheid ernstig overschreden. Zo ook de Amerikaanse eenheden, van o.a. de CIA zoals de New York Times meldde. Deze acties zijn wereldwijd gezien en begrepen, behalve in brave NAVO-landen waar ministers evenveel verstand hebben van militaire zaken en geopolitiek als ik van de bijenteelt in Argentinië.

Kwalijke rol EU

De rol van de Europese Unie is al even kwalijk, niet alleen door de onwetendheid en volgzaamheid, maar ook omdat door de EU het lovenswaardige plan van de toenmalige Franse president Francois Hollande om een EU-referendum over de toekomst van de Krim te houden, werd afgeschoten. Daarna volgde in 2016 een Russisch referendum dat door Europa op juridische grond terecht niet werd erkend, al is het waarschijnlijk dat de meerderheid van de bewoners inderdaad aansluiting bij Rusland wilde. Maar de EU is als de dood voor referenda, want dan zouden landstreken als Schotland, Vlaanderen, Catalonië dat ook kunnen eisen. Ook is het onaanvaardbaar dat de Russische media in Europa zijn geblokkeerd, daardoor worden we eenzijdig van Oekraïense informatie voorzien. Van Westerse journalisten valt weinig informatie te verwachten. Of zij zitten ver van het front, bezig met de bekende sfeerverhalen, of zij snappen niets van militaire operaties. Hans Jaap Melissen is een van de weinige Nederlandse verslaggevers die weet waarover hij het heeft, maar hij kan natuurlijk niet overal zijn in een land dat groter is dan Frankrijk.

Ik heb heimwee naar de tijd toen er nog defensiedeskundigen werkten bij de media en in de Tweede Kamer. Met gerespecteerde toenmalige collega’s als Harry van Bommel (SP), Hans van Baalen (VVD), Angelien Eijsink (PvdA) en Bert Bakker (D66) zou er een hoorzitting zijn georganiseerd, waarin we top van de NAVO en Defensie zeer kritisch zouden ondervragen over hun voorkennis en wat er gedaan is om het conflict te voorkomen. De huidige Tweede Kamer gooit onder aanvoering van D66 alleen maar olie op het vuur.

De voornaamste drijfveer voor mij om dit artikel te schrijven, is het besef dat Europa door de ondoordachte opstelling van Amerika dicht bij een wereldbrand is, dichter dan ooit tijdens de Koude Oorlog. Ik ben precies vijftig jaar actief als defensiejournalist en politicus. Nog nooit heb ik getwijfeld aan de NAVO, of aan de Verenigde Staten. Nu lig ik er nachten wakker van. Ik was net als de interviewer Rob de Wijk geschokt toen ik de voormalige Amerikaanse NAVO-ambassadeur Ivo Daalder bij BNR radio hoorde zeggen dat wij het misschien maar voor eens en altijd moesten uitvechten met de Russen. De dreiging van een nucleair conflict wordt onderschat. Niet dat ik bang ben dat de Russen dat willen. Integendeel, het Russische standpunt is al decennia dat het land zich in een existentiële situatie zal verweren met kernwapens. Dat betekent alleen als zij worden aangevallen door een overmacht. Voor ons is dat onzin, want de NAVO is immers defensief?! Maar voor de Russen, die nog heel goed weten dat na de Russische revolutie in 1919-21 de Poolse maarschalk Pilsudski het Rode Leger afstrafte, is de dreiging van de NAVO werkelijkheid. Je kunt niet van Russische historici verlangen dat zij na Napoleon, Hitler en Pilsudski nu Biden blind vertrouwen. En ook niet van die Russische huisvrouw op het Rode Plein.