Knullige begripsverwarring met grote gevolgen

Tijdens mijn actieve periode adviseerden mijn omgeving mij om een presentatie met een anekdote of een grap te beginnen. Om te voorkomen dat het gehoor al na de eerste zinnen in slaap zou dommelen.

Ik heb dat advies nooit opgevolgd. Vandaag las ik het antwoord van de Minister van Stikstof op een vraag van het Jeugdjournaal: “We hebben te lang heel veel huizen gebouwd, bedrijven gebouwd, maar met heel veel stikstofuitstoot….. en we hebben niet de natuur beschermd…dat is dus ten koste gegaan van de natuur….wat we nu doen, is dat weer in evenwicht brengen en dat moet ook om wel te kunnen blijven groeien en huizen te kunnen bouwen en noem maar op, maar wel op een manier dat we de natuur beschermen”. Het was natuurlijk een grap, om het serieuze deel van haar betoog in te leiden. Dat serieuze deel bleef helaas achterwege en de bewindsvrouw bevestigde wat de samenleving al een tijdje weet: ze is niet competent.

Volgens de politiek, milieu – en klimaat activisten zorgt stikstof voor grote problemen in de natuur en tast ook de gezondheid van mensen aan. In die ene zin kunnen drie problemen ontdekt worden: de term natuur, het ontbreken van een onderscheid tussen NHx en NH3 en het onderscheid tussen emissie en depositie. Het is een uitermate kwalijke vorm van foutdenken.

Geen natuur, maar cultuur

Wanneer de oerbetekenis van natuur van stal wordt gehaald, valt direct op dat de mens geen deel is van de natuur. In vroegere tijden, toen het beestje gewoon bij de naam genoemd werd en geen moeilijke, interessant aandoende en vooral Angelsaksisch georiënteerde termen werden gebruikt, betekende natuur de werkelijkheid om ons heen voor zover die buiten toedoen van de mens is ontstaan. Die uitleg is in de loop der tijden aangepast tot “natuur is alles wat zich zelf ordent en handhaaft, al of niet in aansluiting op menselijk handelen, maar niet volgens menselijke doel­stellingen”. In de eerste uitleg is het criterium dat de mens geen deel uitmaakt van de natuur en in de tweede uitleg wordt de mens niet buiten de natuur geplaatst, maar kan die de natuur niet op een kunstmatige manier een ander gezicht geven. Ook in die aangepaste uitleg moet de mens niet proberen om e.e.a. naar eigen inzicht aan te passen

Sinds de eerste waterschappen in 1255 zijn de bewoners van de lage landen bezig met het actief organiseren van landschapsinrichting en zijn met die inspanningen in de loop van de eeuwen vrolijk verdergegaan: bedijken, afwateren, droogleggen, inpolderen, veenafgravingen, turfwinning, aanleg van heide en stuifzandplaatsen. Resultaat: geen oerbossen, sturen van de loop van rivieren, afbakening van de kust door dijken en groen geschapen door mensenhanden. Het is duidelijk. Zodra de mens met zijn tengels aan gebieden gaat frummelen waar flora en fauna hun eigen weg zouden moeten vinden, kan er geen sprake meer zijn van natuur. Ech­te ongerepte natuur bestaat bij ons niet meer. Daarom is de term Natura 2000 misleidend. Overal is de invloed van de mens in meer of minder sterke mate zicht­baar. Niets is ongerept noch maagdelijk.

Daarom spreken kenners van cultuurlijke (tegenover natuurlijk) begroeiingen en hoe hoger de cultuurdruk des te kleiner de natuur. Voorbeelden? Moerassen van onze veenplassen, kwelders, duingebieden, heidevelden, wilde graslanden. In het programma “Vroege Vogels” op NPO 2 noemen ze dat tuinieren en dat raakt de kern van de menselijke wil om een gebied naar zijn inzicht te herscheppen en onderhouden. Nederlanders worden gedreven door de maakbaarheid gedachte en veranderen doorlopend natuur in cultuur, maar blijven het natuur noemen.

Onderscheid stikstofoxiden en ammoniak

Waarom is onduidelijk, maar bij de politieke discussie wordt geen onderscheid gemaakt tussen stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3) en in het verlengde ook niet van het onderscheid tussen emissie en depositie. Daardoor wordt het antwoord op de schuldvraag bij de onjuiste overtreder gelegd. In die discussie draait het vooral om de emissie van stikstofoxiden en de depositie van ammoniak. Vervolgens wordt de agrariër om moverende D66 redenen als de grote boosdoener aangewezen. Dat blijkt ook uit de adviezen van de commissie Remkes en Raad van State. Is dat juist en rechtvaardig?

Uit die informatie blijkt dat bij de stikstofdiscussie eerst het aan de kaak stellen van de normen, die in Nederland veel scherper zijn dan in de ons omringende landen en dan pas de effecten van twee soorten stikstofverbindingen onderzocht moeten worden: stikstofoxiden (NHx) en ammoniak (NH3). Binnen dat raamwerk zullen de effecten van emissie en depositie bekeken en opgelijnd moeten worden om een inzicht en een overzicht van effecten en schulddragers op een gewogen en evenwichtige manier te kunnen krijgen. Dat gebeurt nu dus nog steeds niet.

Volgens Geert-Jaap van Ulzen (1963) draait de problematiek niet om stikstof maar om stikstofverbindingen. Niet om de emissie maar om de depositie; emissie wordt gemeten, maar de depositie wordt geschat m.b.v. computermodellen. Liefhebbers van al die postzegels in het landschap moesten dus een list verzinnen en zo kwam in 2009 het ‘Programma Aanpak Stikstof’ (PAS) tot stand. Geïnitieerd door Diederik Samsom (PvdA) en Ger Koopmans (CDA) komt PAS erop neer, dat toekomstige emissie beperkingen rekenkundig naar voren mochten worden gehaald. Een weiland kon dus Natura 2000 gebied worden, mits in de toekomst de emissie in de nabijheid aan de normen zou voldoen. Daar heeft de Hoge Raad een streep doorheen gezet en daarmee kwam Nederland op slot. Paniek in de tent. Nu kun je natuurlijk het bordje Natura 2000 ook weer gewoon weghalen, maar dat is tegen het zere been van de groene lobby.

De emissie moet worden beperkt, maar hoe staat het dan met de depositie? Wat is nu schadelijker voor die Natura 2000-gebieden? Stikstofoxiden of ammoniak; emissie of depositie. Uit de politieke discussie wordt dat niet duidelijk en men kan zich dan afvragen waar het over gaat.

Uit relevante CBS-data in het gevoegde gepresenteerd schema kan een aantal conclusies getrokken worden. Sinds 1990 blijkt vooral het weg – (32,5%) en scheepvaartverkeer (55,2%) verantwoordelijk te zijn voor 88% van de stikstofoxidenemissie en de agrariër voor 88% van de ammoniakemissie en depositie. Die CBS-gegevens onderstrepen ook dat die emissies inb. fijnstof (PM10) sinds 1990 met grofweg 65% zijn afgenomen. Het gaat volgens het CBS uitstekend met het beperken van die stikstofemissies. Toch?

Voor die daling zijn verschillende oorzaken aan te wijzen: het aantal personenauto’s is sinds 1990 met twee derde toegenomen tot 8,5 miljoen, maar de uitstoot daarvan is met twee derde afgenomen. De verbrandingsmotoren zijn veel schoner en zuiniger geworden. Ook de introductie van roetfilters heeft een bijdrage geleverd. Het aantal melkkoeien nam af van 5,2 miljoen in 1980 tot 1,6 miljoen in 2021, maar ammoniak-wasinstallaties zullen ook daaraan een positieve bijdrage geleverd hebben. Het is juist de landbouw die zich al jaren aan de wettelijke normen en regels houdt.

Modellen is voorspellen; meten is weten

Hoe kan een EU-richtlijn, geldend in alle EU-landen, alleen in Nederland tot een slot op economische ontwikkeling leiden?

Dat boeren het meeste stikstof uitstoten is niet juist, maar stel dat het zo is dan hoeft dat nog niet een probleem te zijn. Een boerenbedrijf naast een natuurgebied wil nog niet zeggen dat de stikstofproductie van het betreffende bedrijf ook op dat natuurgebied neerslaat. Het betekent ook niet dat een overschrijding van de stikstofwaarden enkel en alleen het gevolg is van dat boerenbedrijf.

Om dit te achterhalen dien je letterlijk te meten en tevens de effecten op de natuur te monitoren. Hoge waarden betekent nog niet dat het slecht gaat met de natuur. Milieu en klimaat wordt niet geholpen met een sanering die de intensieve veehouderij dwingt naar het buitenland. Het D66-voorstel om het aantal varkens en kippen te halveren resulteert slechts in 4% minder stikstof uitstoot en nooit is onderzocht of de gehele 4% wel als geheel neerslaat in dat natuurgebied. Dit soort symboolpolitiek zet Nederland op slot.

 De normen die de Nederlandse regering sinds 2019 gebruikt om de samenleving met een stikstofverbindingen probleem op te zadelen zijn volgens Van Ulzen in 2005 bedacht door een afdeling van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) ondersteund door ecologische wetenschappers van de Universiteit van Wageningen. Het LNV onderdeel benoemt hij het Groene Politbureau en aan die verzameling wetenschappers de titel Vierde Macht, omdat ze een Groen Linkse signatuur hebben.

Geadviseerd door Politbureau en Vierde Macht is de regering met een aantal schijnoplossingen gekomen die geen soelaas bieden voor het door de regering benoemde stikstofverbinding probleem. Naast beperking van de snelheid op de autosnelwegen naar 100 kilometer in de periode 06.00-19.00 uur, horen we oplossingen als eiwitarm voedsel (onbekende invloed op kwaliteit en productie van melk), koeientoilet (koeien schrikken van het robotje dat hen volgt), scheiding van urine en feces (nog steeds geen echte oplossing). De meest vileine oplossing is het uitkopen van boeren die in de nabijheid van een Natura 2000 gebied wonen en daardoor het ontstaan van vlekwerking. Het probleem wordt een paar 100 meter verschoven en de politieke neiging om die gebieden te gebruiken voor windturbine en zonnepanelen parken zal niet onderdrukt worden. Goed voor de flora en fauna.

Ook de Raad van State (RVS) en de Commissie Remkes hebben zich in de discussie moeten mengen en zijn met goedbedoelde adviezen en voorstellen gekomen. Stel dat de voorstellen van de Commissie Remkes op het gebied van mobiliteit (terugbrengen maximum snelheid), veehouderij (saneren van veebedrijven), bouw (modulair, energieneutraal, circulair en natuurinclusief te bouwen en de toepassing van innovatieve technieken en materialen) en industrie (in kaart brengen industriële sectoren met een negatieve bijdrage aan de stikstofdepositie in stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden) worden ingevoerd, wat leveren die dan op.

Het verlagen van de maximumsnelheid van 130 km/u naar 120 km/u gaat 0,1% minder NOx emissies opleveren, eigenlijk nog minder want de gemiddelde snelheid op de Nederlandse snelwegen is geen 130 km/u maar slechts 122 km/u. Het effect is dus in werkelijkheid maar 0,02%. En ja, die komma staat goed. Verlaging naar 100 km/u levert iets meer op en wel het fenomenale percentage van 0,02%. Overigens gaan ook zonder verlaging van de maximumsnelheid die NOx emissie verder omlaag. Verbrandingsmotoren worden nog steeds beter.

En het halveren van de veestapel? Dat heeft uiteraard effect op de ammoniak uitstoot en vooral depositie, maar kent ook ongeëvenaarde economische schade. Zuivel is by far het belangrijkste exportproduct van Nederland. Bovendien is minder vee helemaal niet nodig om de negatieve ammoniak effecten te kunnen beperken. Het is technisch geen enkel probleem om ammoniak (maar ook nitraat en/of fosfaat) terug te winnen. Wat je dan hebt noemen we biologische kunstmest. Over circulaire landbouw gesproken … Strikt genomen hebben we straks dan ook niet teveel mest, maar te weinig.

Vaststelling

Uiteraard kunnen in dit grotere plaatje wel lokale concentraties van stikstofuitstoot voorkomen die te veel van het goede zijn. Maar dan gaat het bepaald niet om hoeveelheden equivalent met enkele hondendrollen per hectare per jaar, zoals de Nederlandse stikstofnormen willen afdwingen. Op de wereldkaart die de onderzoekers in Science publiceren, staat Europa, inclusief Nederland, toch echt ingekleurd als een gebied met toenemende stikstofschaarste. Om het door de LVN opgebrachte gekunstelde probleem op te lossen zal toch eerst helder gemaakt moeten worden wat in vergelijking met de omringende landen, een reële emissie en depositie norm is, waar het probleem daadwerkelijk ligt: bij stikstofoxiden en/of ammoniak, bij emissie en/of depositie om te kunnen vaststellen wie volgens het LVN de grootste boosdoener zou zijn. Ongefundeerd en ongemotiveerd de landbouwer en veehouder in deze periode van dreigende voedselschaarste als de boosdoener aan te wijzen is een teken van zwakte en zal het probleem, zo dat zou bestaan, zeker niet oplossen.

Van Ulzen pleit voor de volgende oplossing:

• Meet wat de werkelijke neerslag (depositie) van NOx en ammoniak is in de Natura2000 gebieden om op basis daarvan het RIVM-rekenmodel te valideren en/of aan te passen.
• Verruim de norm naar een realistische norm. Daarvoor zal Nederland naar Brussel moeten. 
• Schrap extra spelregels die de groene Vierde Macht (bovenop de minimale EU-verplichting) op het LNV heeft bedacht. Er zijn Natura2000 gebieden met ‘beschermde flora & fauna’, die niet in die gebieden te vinden zijn.
• Ga prudent om met de term Natura 2000, omdat Nederland alleen door de mens aangelegde cultuurrijke gebieden heeft.
• Evalueer welke Natura2000 gebieden werkelijk aan de criteria voldoen. Volgens van Ulzen kunnen 120 van de 160 geschrapt worden.

Uit de discussie van de afgelopen weken is mij in ieder geval duidelijk geworden dat  geen van de bewindslieden en fractievoorzitters van de coalitie partijen weten waar ze over praten. Het antwoord van “Ruttes tassendraagster” onderstreept die onwetendheid: “ stikstof staat als een paal boven water”. Los van de onmogelijkheid dat stikstof als een paal in het water kan staan, onderstreept deze meesurfende  politica dat ze geen kaas heef gegeten van dit door linkse partijen in elkaar geflanst probleemdossier. Immers vergeleken met de omringende landen zijn de Nederlandse normen buitenproportioneel, gaat het om stikstofoxiden en ammoniak en is er een duidelijk verschil tussen emissie en depositie. Verschillen die zelfs door de data van het CBS worden onderbouwd.

Proportionaliteit en balans gaan verloren als je de linkse Alfa- en gamma- opgeleide politicus/politica loslaat in een wereld die gebaat is bij data en niet moet worden gebouwd op anekdotische informatie en onderbuikgevoelens.