Waar halen we het vandaan?

De gevolgen van de strijd op Oekraïense bodem worden in Den Haag op een uiteenlopende en soms onbegrijpelijke manier vertaald in beleid.

Het is duidelijk dat Moskou – een belangrijke energieleverancier voor Europa – niet zal stilzitten en afhankelijk van het verloop van de gewapende strijd en de reactie van het Westen daarop, de energiekraan zal gebruiken om Europa politiek en in het verlengde militair onder druk te zetten. Tijdelijk en misschien wel permanent. Moskou is al druk met het verleggen van zijn energietoelevering naar Azië en zoekt voor de transitie nog naar de goedkoopste en veiligste optie. De vraag is dan ook “als Rusland de kraan dicht draait, waar halen we gas en olie vandaan om de energiebehoefte van Nederland af te dekken?”

In de loop der jaren is afdoende bewezen dat de dekking van die energiebehoefte niet komt door wind, zon en biomassa en dat vangnet opties die “draaien” op kolen en gas nog wel jaren nodig zullen blijven. Slechts 11 % (54% via biomassa, 23% door wind, 14% zon en het restant van 9% komt uit de combinatie waterkracht, bodemenergie en warmte uit de buitenlucht )[1] wordt gedekt met “groene” energie door windturbines, zonneweiden en biomassa centrales. Die cijfers geven aan dat olie, gas en steenkolen hoofdrollen blijven spelen in de dekking van onze energievoorziening in termen van stroom, warmte en vervoer. 

Hoeveel?

De gepresenteerde gasrotonde dateert uit 2019 en door het besluit om de gaskraan in Nederland dicht te draaien, is de totale gaswinning uit de Groningse velden lager dan in de schets wordt gepresenteerd. Hoeveel lager? Door de kreet om minder afhankelijk te worden van Russisch gas zal ook de levering uit Russische bronnen dalen. Hoeveel minder? De regering heeft onderstreept dat zij zich houdt aan gemaakte export afspraken, maar door de daling van de gaswinning zal of de export krimpen of er zal minder naar de Nederlandse huishoudens en industrie stromen. Hoeveel minder? Vragen die door de verantwoordelijke instituties niet beantwoord worden of misschien wel niet door hen beantwoord kunnen resp. willen worden.

De gaswinning in Groningen is een heet politiek hangijzer geworden, omdat het beperken van de gaswinning om de leefbaarheid voor de bevolking te kunnen optimaliseren, de aanzet was voor energietransitie vertaald in het Energie- en Klimaat akkoord. Daarom concentreert de huidige discussie zich op gaswinning, gaslevering en gasreserves. Door de Oekraïne crisis, de beslissing om Groningse gaskraan dicht te draaien en de keuze om meer uit het buitenland te importeren is het beeld van de gastoelevering veranderd. De beantwoording van de vraag hoe die toeleveringzekerheid, maar ook de transportzekerheid en reserveopslag kan worden gewaarborgd is prangender geworden. Zeker als blijkt dat die verantwoordelijkheid een gecombineerde inspanning is van een meerdere ministeries (Economische Zaken en Klimaat voor de toeleveringszekerheid) en Gasunie Transport Services (GTS, transport en reserve) een dochteronderneming van de Gasunie[2]. De COVID-19 endemie en de Toeslagenaffaires hebben onderstreept hoe stroperig het zoeken naar een oplossing voor problemen verloopt die grote delen van de samenleving in de huishoud beurs raakt. Snelle effectieve oplossingen worden doorkruist door een verstikkende bureaucratie en incompetente, sterk op topambtenaren leunende bewindslieden.

Samenleving moet bloeden

Hoe ziet het beleid van de zittende ministers er nu uit? De verantwoordelijke bewindsman, in de rug gesteund door de Minister-president, confronteert de samenleving en vooral gezinnen met een smalle beurs met groeiende energierekeningen, brandstofprijzen die ruim boven de € 2 per liter zullen blijven aantikken en blijft volharden in het aanprijzen van alternatieve dure opties. De minister doet geen greep in de subsidiepot voor de zogenaamde groene industrie, maar drijft liever belastingen en energieprijzen op om die subsidies geen gevaar te laten lopen. Geruchten dat de overheid weer zijn oog heeft laten vallen op “vette” pensioenpotten van de werknemers worden in de Haagse beemden ook steeds sterker. Door niet te willen snijden in subsidies en overheidsuitgaven, maar liever de samenleving te laten bloeden voor de financiering van zijn politieke hobby’s, voert de huidige regering met een glimlach op het gezicht een beleid van verarming voor het niet-elitaire deel van de samenleving. Het raakt immers niet hun eigen portemonnee.

De verantwoordelijke bewindslieden zijn van plan om maatregelen te nemen om de behoefte aan gas voor de komende winter zeker te stellen: meer vloeibaar gas (LNG) importeren, beschikbare gasopslagcapaciteit vullen en…de behoefte aan gas verminderen. Die laatste maatregel treft vanzelfsprekend de huishoudens. Die moeten de thermostaat op 16 graden zetten, dikke truien aan, met dekens op de bank naar de TV kijken en minder op de lichtknop drukken. De Minister van Klimaat en Energie brengt het op een enthousiaste manier als volgt onder woorden:

“We nemen maatregelen om de afhankelijkheid van Russisch gas af te bouwen. Dat is een ingewikkelde opgave die dilemma’s met zich mee brengt, waarbij we de juiste balans moeten vinden tussen de betrouwbaarheid, betaalbaarheid, duurzaamheid en veiligheid van onze energievoorziening. Iedereen zal daar zijn steentje aan bij moeten dragen. De Rijksoverheid start op korte termijn een energiebesparingcampagne om de mogelijkheden om te verduurzamen nog beter onder de aandacht te brengen bij zowel bedrijven als huishoudens”. Geen woord over de krimp van subsidies, maar wel “iedereen moet zijn steentje bijdragen”, waarbij hij duidt op U en ik en niet op de bollebozen die deel uitmaken van de elitocratie. Wat bedoelt hij met de “juiste balans”? Vermoedelijk het genereren en het schuiven van geld om de energie hobby te kunnen financieren.

Dom en kortzichtig

Leuk of niet, aardgas valt voorlopig niet weg te denken in de Nederlandse energievoorziening. Tot ver in deze eeuw zal aardgas een cruciale rol blijven spelen in de overgang naar een volledig fossielvrije maatschappij. Zou dat een zwaarwegend argument voor Den Haag kunnen zijn om de rol van het Groningen gasveld opnieuw te bekijken? Met open vizier, rationeel, zonder taboes en zonder vage mantra’s. Het Groningen gasveld bevat nog een immense hoeveelheid kostbaar aardgas dat veilig en winstgevend kan worden gewonnen en de import van Russisch gas voor een groot deel of geheel kan vervangen. Het definitief dichtdraaien van de Groningse gaskraan zou heel erg dom en kortzichtig zijn en zeker niet in het belang van Nederland. Zou de regering inhoud willen geven aan het oer-Nederlandse spreekwoord:”beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald?”

De vraag die op korte termijn beantwoord moet worden is nog steeds: “waar halen we het vandaan” om te voorkomen dat in de komende winterperiode het Bescherm- en Herstelplan Gas in werking moet treden. Dat zou betekenen dat de minister besluit wie er afgeschakeld wordt van het energienet. Te beginnen met de zestig grootste industrieën van Nederland. Consumenten en andere beschermde afnemers, zoals ziekenhuizen, komen pas als aller-allerlaatste zonder gas te zitten. Waar we het vandaan halen? Uit het buitenland. Duurder, onzekere toelevering en het verhogen van de afhankelijkheid.

De oorlog in de Oekraïne vraagt om een fundamentele bijstelling van het energiebeleid in Europa en dus ook in Nederland. Voortdurend krijgt de samenleving te horen dat onze afhankelijkheid van Russische kolen, olie en gas zo snel mogelijk moet worden afgebouwd, maar snel is afhankelijk van de implementatie van betaalbare alternatieven. Hoe kosteneffectief zijn die of kunnen die zijn; welke garanties kunnen worden gegeven voor de toeleveringszekerheid? Die zijn niet een-twee-drie te vinden en toelevering zal nog heel wat hindernissen moeten overwinnen. Het zal een tijd- en kostenintensieve zoektocht zijn. En dan nog. Mogelijk dat het verstand in Den Haag nog eens terugkeert en een bepalende rol gaat spelen om de weg vrij te maken voor een verhoging van de eigen gaswinning en de bouw van kleine, veilige en schone kernenergie installaties[3].

[1] Gegevens CBS. De huidige energiebehoefte bedraagt 3 157 PJ en die behoefte wordt voor 89 % gedekt door grijze energie (olie: 41%, gas: 37% en steenkool: 11%).

[2] De Gasunie adviseert jaarlijks ook over de gaswinning in Groningen.

[3] Ondanks het feit dat Brussel gas en kernenergie groen hebben betiteld, blijft het gros van de Nederlandse politiek zich verzetten tegen verhoogde gaswinning in Noord-Nederland en het gebruik van kernenergie.