In Carré #5 /2020 verscheen een artikel met de titel “De Grand Prix van het Plein” waarin een aantal kritische kanttekening werd geplaatst bij het nieuwe bestuursmodel van de Defensie organisatie.
De auteur drukte dat uit in uitspraken als “de CDS is een kopje kleiner gemaakt …vereenvoudigen van die besturing kon kennelijk alleen worden bereikt door de militaire invloed daarop zoveel mogelijk uit te sluiten…het is immers een bekend gegeven dat beleid maken en besturen stukken makkelijker gaat als je niet voortdurend rekening hoeft te houden met de mensen die het moeten uitvoeren…. de nieuwe topstructuur moet een strikte scheiding garanderen tussen beleid, uitvoering en toezicht en korte metten maken met de versnippering van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden…dit alles moet bijdragen aan de kwaliteit van de besluitvorming, want daar valt kennelijk nog wel wat aan te verbeteren…
De volle stuurhut
Liefst acht stuurlieden staan zich te verdringen in de stuurhut om het roer in handen te krijgen en de vaarroute te bepalen. Men zou verwachten dat Defensie a priori een militair bolwerk is en dat is sinds jaar en dag niet het geval. Dat zogenaamde militaire bolwerk wordt gerund door burgers, waarvan het gros in de hogere segmenten een politieke voorkeur heeft, die ook manifesteert en wil verankeren in het Defensiebeleid. De hoogste militair – Commandant Der Strijdkrachten (CDS) – vervult een passantenfunctie die gedurende 4 jaar wordt vervuld door een opperofficier van een van de drie grootste krijgsmachtdelen. Dat maakt het doorvoeren en handhaven van consistent beleid met een grotere militaire dan politieke inbreng niet eenvoudig. Wanneer bovendien de opperofficier in kwestie zich opstelt – of gedwongen wordt zich op te stellen – als een politieke facilitator[i] en niet de beginselen van zijn titel – commandant! – als vertrekpunt voor de invulling van zijn ambt neemt of kan nemen, wordt het uit militair oogpunt helemaal een moeilijke zaak.
Het nieuwe bestuursmodel
In het nieuwe bestuursmodel wordt dat aantal optisch/cosmetisch beperkt tot drie. Waarom optisch/cosmetisch? Omdat twee – Directeur Communicatie, de voormalige Directie Voorlichtingen (DC) en de Directeur Juridische Zaken (DJZ) een bedje in de comfortabele hut van de kapitein, de Secretaris-generaal (SG), hebben gekregen. Drie andere Directeuren – Personeel, Bedrijfsvoering en Veiligheid, slapen voortaan in de minder bemeten hut van de eerste stuurman Directeur Beleid (DB), die de koers mag vaststellen. De greep van burger topambtenaren op het functioneren van de krijgsmacht wordt door het nieuwe bestuursmodel versterkt. CDS is op het tweede plan verzeild geraakt en moet de door de eerste stuurman vastgestelde en door de kapitein geautoriseerde koers, volgen. Die realiteit plaatst de koene uitspraken van de huidige CDS wel in een ander daglicht.
De vraag of en op welke wijze dit nieuwe model resulteert in een beter functioneren van de Krijgsmacht blijft voorlopig onbeantwoord. Wordt de Krijgsmacht inderdaad doelmatiger (besteding van centen om het functioneren van de krijgsmacht te optimaliseren)), doeltreffender (veiligheid door gevechtskracht) en kan zij door het ontbreken van een politieke en dus militaire exit strategie langer in een missiegebeid de opgedragen taken succesrijk voor haar rekening nemen (voortzettingscapaciteit in materieel, personeel en logistiek opzicht voor open einde missies)? Immers het nieuwe bestuursmodel is toch in het leven geroepen om het functioneren van de Krijgsmacht te optimaliseren! Of niet soms?
Volgens de auteur van het in de inleiding genoemde artikel wordt het functioneren van een organisatie bepaald door grondhouding en professionaliteit van de mensen die binnen die organisatie werkzaam zijn. Daar wringt de schoen. Hoe het ook gemasseerd wordt, het is nog steeds de militair die de echte hoeksteen van de Krijgsmacht en dus Defensie vormt. Juist de grondhouding, een combinatie van gemotiveerdheid en loyaliteit, van die militair wordt frequent op de proef gesteld. Voorbeelden zijn inmiddels al niet meer op de vingers van een hand te tellen. Voorbeelden zoals de SG richtlijn dat defensiemedewerkers op straffe van disciplinaire maatregelen pas na toestemming van de Directeur Communicatie mogen meewerken aan externe optredens, het hebben van mediacontacten en artikelen mogen publiceren om hun zorgen over het reilen en zeilen van Defensie duidelijk te maken. Of de moeizame en jarenlange strijd om het AOW gat te dichten; de financiële achterstelling op overheidsambtenaren van andere departementen; het tweemaal gestraft kunnen worden voor een overtreding of vergrijp: krijgstuchtelijk en strafrechtelijk en het beleidsmatig beperken van de keuze van een huwelijkspartner. Geen wonder dat de werkvloer zich steeds vaker afvraagt of er geen grens aan hun loyaliteit getrokken moet worden.
Ook bij de professionaliteit, de deskundigheid vertaald in kennis, kunde, ervaring, op het beleidsvormend niveau kan en moet grote vraagtekens geplaatst worden. In de Defensietop waar de kompasrichting wordt vertaald in beleid en besturing, spelen de burgers de baas. Het zijn helaas vaak functionarissen die geen ervaring hebben in het militaire vakgebied, geen beeld en geluid hebben bij de uitvoering van militaire activiteiten op de werkvloer, desondanks kunnen (mee)beslissen over toekomst en levensverwachting van militairen binnen de krijgsmacht. Door twee boeken te lezen over militaire operatie wordt men nog geen expert.
Hat aantal kanttekeningen dat m.n. door de militaire werkvloer en adviesorganen als AIV geplaatst wordt bij grondhouding en professionaliteit van het beleidsniveau zetelend aan het Plein in Den Haag, groeit met de dag. Daardoor is de laatste jaren binnen de Krijgsmacht het beeld ontstaan dat niet het nastreven van veiligheid maar het sluitend maken van het krimpende defensiebudget als onderdeel van de Rijksfinanciën de belangrijkste functie van de Krijgsmacht is geworden.
Mission Creep is Core Business
Door die karakteristieken is Mission Creep de core business van de Krijgsmacht geworden en wordt vertaald in het faciliteren van het Nederlandse politieke beleid toegesneden op het structurele succes van hobby’s in binnen – en buitenland. In de achterliggende maanden is die stelling een aantal keren bevestigd door de inzet van delen van de krijgsmacht om diverse protestactie en demonstraties in het gareel te brengen en te houden en de Corona ondersteuning. Binnen de krijgsmacht blijken die Mission Creep activiteiten warm omarmd te worden.
Dat opperofficieren van de vier krijgsmachtdelen gedwongen of vrijwillig akkoord zijn gegaan met de nieuwe inperking van de militaire invloed op het te voeren Defensie beleid zegt alles over het krachtenveld binnen het Defensie apparaat.
[i] Een persoon die de gewenste (rand)voorwaarden schept en onderhoudt. Hij vervult weliswaar een essentiële rol bij het tot stand brengen van een – al dan niet voorlopig – eindresultaat, maar desondanks op zichzelf niet voor het concrete resultaat zèlf verantwoordelijk is. Naast de benodigde intellectuele bagage en een ruime praktische ervaring in de omgang met mensen en groepsprocessen, vergt de rol van facilitator vooral een sterk ontwikkelde intuïtie en empathisch vermogen.
Eigenlijk niets nieuws onder de zon: nog steeds dezelfde parasitaire mentaliteit van ‘het gebroken geweertje’. Nu van Rutte, terwijl een charlatan als Kaag er vandoor gaat met de buit, die juist zo goed aan onze veiligheid besteed zou kunnen worden… Wat een geitenharen sokkenland zijn wij toch!