Dictatuur van politici

“Het lukt Forum voor Democratie niet om voet aan de grond te krijgen in de nieuwe provinciebesturen. Ondanks de verpletterende overwinning bij de verkiezingen voor Provinciale Staten, lijkt de partij al in elf provincies buiten het lokaal bestuur te vallen”. Dat schreef het Algemeen Dagblad gisteren.[1] Het is merkwaardig dat een partij die bij de twee laatste verkiezingen tot een politieke factor van volume en belang werd, kennelijk niet toekomt aan besturen. Laten we toch eens wat verder kijken.

De politieke participatie van de twintigste eeuw is te beschrijven als een model dat is opgebouwd met concentrische cirkels.[2] De middencirkel, die tevens de kleinste is (in de afbeelding een rode punt), bevat de partijelite en hun adviseurs. Dat is het bestuur, de kiescommissies die de kieslijsten samenstellen, etc. enz. Daarnaast, in de volgende cirkel, staan de parlementaire vertegenwoordigers. Dan volgen de actieve leden: mensen die veel tijd en werk in de partij steken. Dit zijn fractieassistenten, Provinciale bestuurders, Commissarissen van de Koning, Burgemeesters en lokale raadsleden. Daarbuiten nog een ring met loyale partijleden die de grondtroepen vormen op straat en bijvoorbeeld verkiezingsposters plakken, etc. Vervolgens komen de gewone leden, die niet echt tijd in de partij steken maar er wel een gevoelsband mee hebben. Hierna komen de vaste kiezers van de partij, en tenslotte de grootste cirkel: het algemene electoraat, waar de partij zich naar richt om stemmen te winnen.

Hierbij is typisch aan het fenomeen ‘Post-Democratie’ dat het meeste denkwerk voor de partij gedaan wordt door pure professionals. Zij worden door het topkader ingehuurd terwijl zij wellicht geen gevoelsband met de partij ervaren. De partij wint geen stemmen door leden te laten flyeren op straat maar door zich met krachtige statements te profileren in de media. De concentrische cirkels die in de twintigste eeuw de tussenschakels vormden tussen partijleiding en electoraat worden uitgeschakeld.[3] “De wereldwijde ontwikkelingen worden gekenmerkt door een afwezigheid van democratische instituties en de toenemende dominantie van globale economische conglomeraten, en begeleid door de opkomst van een globale elite.”[4]

Een economisch concept uit de privésector wordt overgeplant naar de publieke sector: de business strategist vervangt de civil servant en de natiestaat wordt de zakelijke staat. Nieuwsmedia worden tot echokamer van die elite, wat de rol van de politieke ledenpartijen in het publieke debat vermindert en de concentrische ‘tussencirkels’ van politiek engagement overbodig maakt: er is alleen nog partijtop en electoraat; de rest is compleet bijzaak geworden. Een compenserende macht ontbreekt voor het juiste evenwicht – bruisende zakendirecteuren staan tegenover ingedutte politici. Consistente ideologieën brokkelden af en partijen gingen zich gedragen als “economische actoren die streven naar nutsmaximalisering – een maximaal aantal stemmen dus bij de eerstvolgende verkiezingen. Waar kunnen twee ijsverkopers op een oneindig groot strand met een homogeen gespreide populatie het best gaan staan? De theorie zegt: pal naast elkaar. Politieke partijen kiezen daarom een programmatische positie vlakbij die van de andere voorname partijen. Als gevolg daarvan verschrompelt het programmatische spectrum dramatisch en alle partijen kakelen nagenoeg hetzelfde deuntje na: “ons ijs is het lekkerst”. In werkelijkheid komt het komt het allemaal op hetzelfde ijs neer.

Zo komen wij uit op waar veel liberalen al bang voor waren: de persoonlijkheid van de politicus met een frisse snoet en een mooi kostuum, verdringt het politieke programma als onderscheidend kenmerk van een politieke partij. Alleen via massamedia is het mogelijk persoonlijkheden te ‘verkopen’. Zo groeit de structurele afhankelijkheid van politieke partijen ten opzichte van massamedia aanzienlijk. Als de belichting van een persoonlijkheid in de massamedia het belangrijkste politieke criterium wordt, dan heeft politieke participatie steeds minder nut.

Het geheel van deze korte theoretische uiteenzetting, suggereert dat de leider van de FvD uitsluitend uitspraken mag doen die dicht bij de heersende politieke opinies zoals die van collega’s liggen. Is dat het geval dan mag zijn partij meedoen en in het andere geval niet. Maandag werd duidelijk dat de combinatielijst CU/SGP in Zuid Holland niet verder wilde onderhandelen met de FvD over de vorming van het Provinciebestuur. Volgens het ChristenUnie-deel van die fractie ‘woog het mee’ dat Forum-leider Thierry Baudet onlangs een filmpje twitterde waarin hij een link legde tussen het migratiebeleid en verkrachtingen van vrouwen. Let wel: de verheven geest van de CU bestuurder woog niet de juistheid of onjuistheid van die uitspraak in het licht van een zeker maatschappelijk fenomeen, maar de uitspraak op zichzelf mag kennelijk niet gedaan worden.

Zo blijft het politieke speelveld slechts bespeelbaar voor enkelen die zich in, of in de directe omgeving van de partijtop bevinden en hoe marginaal die partijtop van CU/SGP ook is; kennelijk zijn de partijtoppen in Den Haag in staat de koers die het electoraat aangeeft te negeren en een geheel eigen koers te varen die slechts de eigenlijke doelstelling van het politieke bedrijf is geworden: aan de macht blijven.

Het weren van de FvD (evenals de PVV) uit de bestuurlijke politieke echelons is tekenend voor de afkalving van het democratische gehalte van het land. De politici hebben de macht gegrepen (en daar komen straks de Waterschappen nog bij als verdienmodel). We leven in een dictatuur van politici en we komen er kennelijk maar niet van af.

[1] ´ Baudet buitenspel in 11 provincies´, Algemeen Dagblad, 6 juni 2019, https://www.ad.nl/politiek/baudet-buitenspel-in-11-provincies~a95aa170/

[2] Crouch, ‘Post-Democracy’, p. 70.

[3] Idem p. 72

[4] In ’t Veld, ‘Kennisdemocratie opkomend stormtij’, 4.6.

.