Rijk door armoede

Het houdt niet op met schandalen rond de nobele hulpverleningsorganisaties. Dat er in de zijlijn flink geklooid werd, was al duidelijk geworden toen Bob Geldoff de miljoenen die door Band Aid en Live Aid binnen waren gestroomd, persoonlijk naar Ethiopië ging brengen. Een leuk PR momentje voor Bob, Menghistu en een aantal hulpverleningsorganisaties dat in Ethiopië voortdurend wegkeek voor oorlogsmisdaden en schendingen van de mensheid.

“All this money had been raised, where was it going, was it actually doing good?”, was de vraag die onderzoekjournalisten zich stelden. na de Live Aid concerten in Philadelphia en Londen. Dat geld vloeide inderdaad naar Ethiopië, maar niet naar die arme Afrikanen die in een van de tranentrekkende filmpjes was opgevoerd om de beurzen wijd open te laten ritsen. Het merendeel van de 150 miljoen harde Britse ponden ging naar een van de drie wreedste dictators op het Afrikaanse continent om een oorlog te financieren; het geld ging voor een deel naar hulpverleningsorganisaties als Oxfam en Concern, die onder invloed van de Derg militaire Junta van Menghistu, wegkeken voor oorlogsgeweld. Geld dat als zwijggeld beschouwd moet worden.

Wantoestanden

Hebben het westen, hulpverleningsorganisaties en zich goed voelende artiesten en sportlieden lering uit deze ervaring getrokken? Blijkbaar niet. In 2014 kwam de UN met het bericht dat ondanks de vele inzamelacties en subsidies uit westerse landen nog steeds 20 miljoen Afrikanen met honger en dorst bedreigd worden. Volgens de UN zou $ 2 miljard nodig zijn om het leven van die mensen te kunnen redden. Die ramproep bevestigde dat generaties creperende Afrikanen op de Afrikaanse savannen ondanks de vele miljarden (dollars) geen cent gezien hebben van de opbrengsten van benefiet concerten en geldacties. De doorsnee Afrikaan lijdt nog steeds honger en heeft nog steeds dorst en opnieuw roept de UN m.n. westerse landen op om de beurs te trekken. Waar is dat geld dan gebleven? Vermoedelijk in de verkeerde zakken.

Negen jaar geleden beloofde Het Rode Kruis op Haïti honderdduizenden huizen te bouwen voor mensen die door de verwoestende aardbeving dakloos waren geworden. De beelden van ontredderde mensen en vooral kinderen deed de harten in het westen smelten. Acties werden gevoerd[1], belastinggelden ruimhartig gedoneerd. Het Rode Kruis kon ruim $ 500 miljoen op zijn rekening bijschrijven en beloofde duizenden huizen voor de ontredderde Haïtianen te bouwen. Ondanks die ruime beurs heeft het Rode tot nu toe slechts zes huizen gebouwd. U leest het goed: zes! Uitgelekte interne memoranda laten zien hoeveel fouten er door het Rode Kruis gemaakt zijn[2]. Fouten die volgens experts de bouw van de beloofde huizen hebben gefrustreerd. Fouten die vermeden hadden kunnen worden als er een beter beheer en planning bij het Rode Kruis had plaatsgevonden. Het gevolg: ongeveer 55.000 Haïtianen leven na negen jaar nog steeds in tenten of geïmproviseerde schuilplaatsen. Critici zeggen dat het geld niet is gebruikt om Haïti maar om hulpverleningsorganisaties beter te maken en de vraag wat er dan met die $ 500 miljoen is gedaan en waar het restant is gebleven, wordt door niemand beantwoord.

In 2017 kwamen wantoestanden in Afrika en Haïti aan de oppervlakte waarin medewerkers van hulpverleningsorganisaties een wanstaltige rol speelden. Seksschandalen, uitbuiting van minderjarigen, frauduleuze handelingen met donorgelden zwarte markt activiteiten. Maar niet alleen in de twee genoemde gebieden werd gerotzooid met geld en hulpgoederen en werden kwetsbare mensen uitgebuit. De laatste maanden werd een lange reeks onthullingen over seksueel overschrijdend gedrag door hulpverleners in noodgebieden gepubliceerd en er waren zoveel medewerkers van hulporganisaties bij betrokken, dat er geen sprake meer kon zijn van incidenten. Structureel misbruik door mensen die zich God wanen te midden van mensen die voor hun eerste levensbehoeften van hen afhankelijk zijn. Oxfam, Artsen Zonder Grenzen, de bekendste schenders van de eigen moraal, beschouwen echter dat wangedrag als een onontkoombaar neveneffect van hun goede diensten.

De nationale flappetap

Tot 2013 heeft Nederland voor de slachtoffers van natuurrampen, 39 hulpacties gevoerd, die ruim €700 miljoen hebben opgebracht[3]. Daarbij zijn de geldstromen uit de schatkist niet meegenomen. Desondanks wordt de doorsnee Nederlander jaarlijks met beelden en motto´s er regelmatig aan herinnerd dat ergens in de wereld mensen en vooral kinderen nog steeds honger en dorst hebben, geen onderkomen bezitten, geen onderwijs krijgen en geen zicht op een acceptabele toekomst hebben. De vraag wat er met die € 700 miljoen is gebeurd als het geld geen enkel soelaas heeft opgeleverd voor de doelgroepen van die acties, wordt niet beantwoord. De transparantie in die geldstromen ontbreekt en het gevoel dat het gros van de opbrengsten in de verkeerde zakken verdwijnt of aan de strijkstok blijft hangen, wordt steeds sterker.

De beelden die de huiskamers binnenstromen zijn al decennia dezelfde, de armlastige regio´s ook en de vraag rijst of armoede niet kunstmatig in stand gehouden wordt. Of armoede niet dient om de beurzen van individuen en instanties gevuld te houden. Immers, geen armoede, geen goede doelen, geen hulporganisaties of in ieder geval minder organisaties die op de armoedemarkt elkaar beconcurreren; geen economische migratiestromen van mensen op zoek naar een betere toekomst; geen hulpacties en geen belastinginkomsten geïnd door de Belasting Dienst (BD).

Het is een misselijkmakende gedacht dat de ellende van mensen misbruikt wordt om de welvaart van hulporganisaties en een bepaald segment van diens werknemers in stand te houden. De realiteit is dat ondanks de miljoenen, om niet te stellen de miljarden, die sinds meerdere decennia vanuit het Westen naar armlastige regio´s als de Sahel zijn gestroomd, er geen of nauwelijks enige verbetering te constateren is in de levensomstandigheden van generaties etnische entiteiten. En de Sahel is niet de enige regio waar de armoede de achterliggende decennia niet verzacht d is. Waar is dat geld dan gebleven en wat is er mee gedaan?

Overigens is het opvallend dat geldinzamelingsacties de laatste jaren vooral gericht zijn op regio´s waar om moverende redenen (klimaat, bestuursbestel, zwakke economieën) geen verbetering te verwachten is in de levensomstandigheden van de bevolking. Het is een boerenwijsheid dat bepaalde bevolkingsgroepen in staat zijn of in staat worden gesteld om iets op te bouwen en bepaalde bevolkingsgroepen ook niet. Met een beetje volkenkennis kunnen die regio´s eenvoudig geïdentificeerd worden. Een land dat met een beetje geld iets weet op te zetten waardoor die weer zelfredzaam kan worden, zijn niet de landen waar de inzamelacties op gericht zijn. Vanuit die invalshoek beschouwend lijkt het erop dat armoede in derde wereldlanden kunstmatig in stand gehouden worden en in het verlengde daarvan de noodzaak van geldinzamelingsacties om de levensvatbaarheid van de op de armoedemarkt elkaar beconcurrerende hulpverleningsorganisaties te garanderen. De enige andere instantie die in Nederland aan die hemeltergende geldophaal programma´s verdiend, is zoals boven al genoemd, de belastingdienst (BD). Het zal daarom niemand kunnen verbazen dat de BD erbij gebaat is dat de goede doelen fondsen in leven worden gehouden.

Op die manier krijgt de geldstroom om de armoede te bestrijden een geïnstitutionaliseerd karakter en worden welvarende samenlevingen herhaaldelijk gevraagd geld te doneren om de armoede te bestrijden. Hulpverleningsorganisaties verdringen zich om tegen etenstijd de samenleving centimeters en minuten beeldmateriaal van hongerende door insecten lastig gevallen ouderen en kinderen voor te schotelen om het welvarende westen ervan te overtuigen om de nationale flappentap ter beschikking van hulpverlening te openen. Vaak worden daarvoor ook de zich bekend beschouwende vaderlander voor het karretje gespannen, waarbij de kijker zich wel eens de vraag stelt of en hoeveel die bekende vaderlander zelf bijdraagt aan de geldactie.

Indien hulporganisaties er echt op gericht zouden zijn om de armoede in derde wereldlanden te bestrijden, had dit in de afgelopen 25 jaar gedaan kunnen worden met de hoeveelheid geld dat deze organisaties jaarlijks hebben ontvangen en nog steeds ontvangen. Enige nuancering is op zijn plaats. De hulpbehoevende delen van een bevolking worden in de meeste gevallen bestuurd door autocratische leiders die zich omgeven door een sterke aan de leider loyale strijdmacht. Wanneer dat het geval is dan moet de manier waarop Bob Geldoff de door de artiesten gegenereerde geldstroom persoonlijk aan Menghistu ging overhandigen, vermeden worden. Ook moet worden voorkomen dat geld dat in het kader van ontwikkelingssamenwerking naar de arme regio´s stroomt, niet in handen van de betreffende autocratische leiders c.s. terecht komt. Maar dat is oud nieuws en doet deels onrecht aan de gepassioneerde hulpverleners die wel 24/7 in de weer zijn om levensomstandigheden te verbeteren

Hulpverlening zou geen verdienmodel mogen zijn

Een herstructurering van de hulp aan de in de wereld armste regio´s aangevuld met regio´s die door natuurrampen aan de bedelstaf zijn gebracht, is onontkoombaar om primair de levensomstandigheden van de armsten van deze aarde structureel te kunnen verbeteren en secundair de drang om die omstandigheden te ontvluchten en op zoek te gaan naar betere werelden te dempen. Dat betekent ook dat donorgelden en sponsorgelden op een andere manier gegenereerd en besteed worden en dat zou ook kunnen betekenen dat de rol van de hulpverleningsorganisaties substantieel moet veranderen om te voorkomen dat geld bestemd om de armoede te lenigen aan de strijkstok van organisaties en individuen blijft hangen.

Het is aan donoren en sponsoren niet te verkopen dat de leiding van non-profit hulporganisaties die geen eigen vermogen genereren, de onderstaande bedragen in de zak steken en desondanks niet in staat zijn om de inmiddels structurele uitwassen van en binnen de eigen organisaties de kop in te drukken en de indruk weg te gummen dat zij welvarend zijn geworden door de armoede te institutionaliseren. De bal ligt in het strafschopgebied van de overheden en hulpverleningsorganisaties.

[1] Uit Nederland alleen vloeide ruim € 110 miljoen aan subsidie en sponsor gelden naar Oxfam om de nood in het door aardbevingen zwaar getroffen Haïti te lenigen

[2] Een belangrijke randvoorwaarde om efficiënt en effectief te kunnen werken waren leidinggevende werknemers die Creools of Frans konden spreken, lezen of schrijven. Het Rode Kruis heeft die kwaliteit werknemer nooit ingehuurd.

[3] De top 5 opbrengsten van giro 555 zijn: tsunami Azië (2004): € 208 miljoen; aardbeving Haïti (2010): 111 miljoen; Kosovo (1999): 52 miljoen; Een voor Afrika (1984): f 44 miljoen en aardbeving Pakistan (2005) bijna € 40 miljoen.

.