Wanneer men als argeloze lezer de teksten in de gevestigde media nog als een absolute waarheid ervaart, dan zou men de indruk hebben dat Erdogan in zijn recht staat om tegenstanders van zijn politieke acties ook aan zijn grensgebieden aan te pakken en is de inval in het noorden van Syrië en de strijd tegen de Koerdische YPG niet meer dan een uitvloeisel van dat streven.
Afb: Wikimedia
Natuurlijk is een dergelijke vaststelling klinkklare onzin, maar het schetst het beeld dat Erdogan loyalisten ook bij de media zijn opgestaan. Dat is op zich een bedenkelijke ontwikkeling. Voor het gemak wordt doorlopend vergeten welke (f)actoren de daden van Erdogan sturen en tot welke resultaten die daden moeten leiden. Een van die factoren is zijn ingeslepen visie op een democratische samenleving en de andere is de kompasrichting die hij heeft geschoten om het Turkse imperialisme richting en snelheid te geven.
Een andere democratische insteek
Historisch gezien bestaat er een groot verschil tussen een westers model en een bestuursmodel als in Turkije. Het westerse model heeft zich ontwikkeld vanuit een sedentaire omgeving in relatieve rust beïnvloed door een groot aantal stromingen en bewegingen. Vooral de drie vertegenwoordigers van de Verlichting – Voltaire. Montesquieu en Rousseau – hebben een grote invloed gehad op de krachten die uiteindelijk hebben geleid tot een westers democratisch samenlevingsmodel. Voltaire[1] was stimulator van de humanistische stroming binnen de Verlichting en goeroe van verdraagzaamheid. Hij strijdt vasthoudend en hardnekkig tegen racisme en slavernij en kan als een van de eerste voorvechters voor mensenrechten worden beschouwd. Montesquieu publiceert in 1748 zijn idee van de splitsing van de macht in drie delen: uitvoerende, wetgevende en rechtsprekende macht (later Trias Politica genoemd). Rousseau publiceert in 1762 zijn Contrat Social waarin hij voorstelt dat het volk vrij moet zijn, de macht niet aan de koning overdraagt, maar deze zelf moet behouden.
In lijn met de visie van de voorvechters van de Verlichting verstaat het westen onder democratie vaak herkenbare aspecten als wetten en verkiezingen (ends), terwijl veel niet-westerse etniciteiten de informele consultatie tussen leider en geleiden benadrukken (ways). Helaas is bij veel tribaal georiënteerde samenlevingen die informele consultatie mede door de groei van die samenlevingen en het verlies aan overzicht ver op de achtergrond geraakt, zo niet verloren gegaan. Dat is bij het Kemalisme enigszins en bij Erdogan totaal op de achtergrond geraakt. Wanneer Erdogan het doorlopend over democratie heeft, zullen oost en west absoluut niet weten waar de man het over heeft. Zijn visie van democratie heeft alleen raakpunten met het westerse model wat de autocratische vertaling van ways betreft en de autocratische uitvoering van die ways heeft raakvlakken met de manier waarop de meeste moslimstaten worden bestuurd
Ook moet niet vergeten worden dat het Erdogan besturingsmodel een andere ontwikkeling heeft ondergaan dan ons westerse model. Grofweg is dat model uit het zadel ontstaan en de (semi of pastorale) nomaden leefstijl wijkt sterk af van de Europese sedentaire invulling. De moderne Turk is een hybride uitvoering van nomaden volken die in drie stappen gemigreerd zijn vanuit het Altaj gebergte naar Anatolië en sedentaire volken in Anatolië tussen Zwarte en Kaspische Zee. Die laatste volken zijn in de loop der millemmia gevormd uit Indo Europese, Arische volken en van het Afrikaanse continent migrerende families, clans en volken. De verschillende karakteristieken die vooral tribaal gekleurd zijn, zijn herkenbaar in de manier waarop die samenlevingen opgebouwd zijn en bestuurd worden.
Blik gericht op de Islamitische wereld
Veel van Erdogans activiteiten en woorden worden gedreven door zijn streven naar een neo-Ottomaans Rijk. Daarom zou het voor Europese leiders inmiddels duidelijk moeten zijn geworden dat Erdogans ambities niet in het Westen maar in de mondiale moslimsamenleving liggen. Dat bewijzen hoogdravende, bijna evangelische teksten die hij in 2015 uit zijn mond liet rollen:
What is the conquest?….the conquest is Hijrah[2] …the conquest is Al-Andalus[3]….to build the most beautiful architecture, literature and culture of the world such as in Córdoba and Granada… the conquest is Salah alDin al-Ayubbi[4]. It is to hoist the flag of Islam in Jerusalem again and stamping the Seal of Islam on Al-Aqsa Mosque. … the conquest is Samarkand, The conquest is Bukhara[5]. It is to establish one of the greatest civilizations of history in the steppes of Central Asia…. the conquest is to open the doors of Anatolia up to Vienna for this blessed nation….the conquest is to have the courage, tenacity and sagacity to defy the entire world even at the hardest times.. the conquest is to make Turkey stand up on its feet again[6]’.
Die uitspraken bevestigen eens te meer dat Erdogan er naar streeft om de oude grandeur van het voormalige Ottomaanse Rijk te herstellen en daardoor als de grote roerganger van Sunnitische moslims te worden beschouwd. Opmerkelijk dat hij nog steeds niet inziet waarom dat streven in de kiem gesmoord zou kunnen worden. Hij moet opboksen tegen Saudie Arabië en Iran en Erdogan botst bij die concurrentiestrijd tegen een aantal uitdagingen aan. Hij is geen Arabier, heeft geen fossiele brandstoffen maar wel water en heeft geen Islamitische heiligdommen op Turks grondgebied. Zijn vruchteloze pogingen om na de Arabische wervelstormen het initiatief te krijgen, is een bevestiging van de weerstand die bij Arabische volken in het Midden Oosten en Noord Afrika leeft tegen een leidende rol van Erdogan c.s.
In het verlengde van de boven geschetste kompasrichting ligt zijn Turkse cultuur eerst beginsel dat ook bekend staat onder de term Pan Turkisme of het bundelen van alle Turks sprekende volken in een Statenbond en het liefst in een Bondsstaat. Dat beginsel versterkt door zijn herhaaldelijke oproepen aan Turkse migranten in niet-Turkse landen, om niet te assimileren maar wel te integreren, geeft de Europese burger niet bepaald een geruststellend gevoel. Hoewel het primaire doel het winnen van hun stemmen voor verkiezingen in Turkije is, staat het beginsel op gespannen voet met zijn verklaring om een dialoog tussen culturen en beschavingen te bevorderen. Het is een ongewenste inmenging in binnenlandse aangelegenheden van West-Europese staten, maar dat ziet Erdogan die net als het gros van de moslims getrokken en erkende grenzen als hinderlijke beperkingen ziet, vanzelfsprekend anders. De agressiviteit tegen criticasters van Erdogan in de betreffende landen en de meegaande houding van regeringen onderstreept het gevaar van zijn opstelling.
Geostrategische hindernissen
In tegenstelling tot andere Islamitische landen kan Turkije geen beroep doen op eigen fossiele energie bronnen en is er op gebrand om zoveel mogelijk revenuen van transport, opslag en afzet binnen te harken. Pijpleidingen en havens spelen daarbij een belangrijke rol. Rusland is er in het begin van het huidige millennium in geslaagd te voorkomen dat de 1760 kilometer lange Bakoe–Tblisi-Ceyhan oliepijpleiding in Kazakstan zou beginnen. Het was de bedoeling dat naast olie uit Azerbeidzjan ook olie uit Centraal Azië naar de Middellandse Zee getransporteerd zou worden. Door inspanningen van Rusland en Iran zijn transport revenuen voor o.m. Turkije kleiner geworden.
Behalve de problematiek rond de Kaspische zee sluimeren andere olie en vooral gas conflicten waarin Syrië een bepalende rol speelt. Een pijpleiding vanuit Iran door Irak via Damascus naar Syrische havens[7], een pijpleiding vanuit Qatar via Syrië naar Turkije waar die moet aansluiten op de min of meer “werkeloze” Nabucco pijpleiding[8], exploitatie van uitgebreide gasvelden bij Tartus[9] en Homs en de beschuldiging dat Erdogan in de afgelopen twee jaar transport en verkoop van illegale ruwe olie door IS heeft ondersteund.
Door de Islamitische pijpleiding vanuit Iran naar Syrische havens wordt Turkije buiten spel gezet. Dat is ook van toepassing voor de gasvelden in Syrië zelf, waarvan de economische voordelen in de zakken van Rusland verdwijnen. De pijpleiding van Qatar[10] naar Turkije die de Europese afhankelijkheid uit Rusland zou moeten verminderen, was gepland te lopen over het grondgebied van Jordanië en Syrië. Dat Syrië sterke banden onderhoudt met Rusland en Iran was voor het uitbreken van de Syrische burgeroorlog en de explosieve expansie van IS al een groot probleem voor de levering van aardgas aan Europa. De Syrische burgeroorlog is een streep door de rekening geweest voor Europa en Turkije.
Vanuit Erdogans wereldvisie beschouwd, is het niet verrassend dat alles en iedereen die in de weg staat om zijn doelen te realiseren, betiteld wordt als terroristen. Daardoor is het terrorisme in de benadering van Erdogan anders dan in het UN handvest staat opgetekend, maar is wonderwel in overeenstemming met die van Putin. Beide autocratische demagogen zien in iedere criticaster of tegenstander van hun ideeën een terrorist. Beiden hebben hun wetgeving zo aangepast dat ze onder een wettelijke vlag naar eigen goeddunken kritische geluiden uit de samenleving permanent of tijdelijk het zwijgen op kunnen leggen. Erdogan onderstreept bijvoorbeeld dat het loslaten van een 100.000 sterke strijdmacht op de Koerden in het noorden van Syrië en Irak een democratische daad is. Wel zo makkelijk. Erdogan is een pragmaticus en schroomt niet door hem als terroristische structuren geïdentificeerde groeperingen en bewegingen te gebruiken als het hem uitkomt. Er bestaat een jarenlange informele relatie tussen Turkije en IS. De een gebruikt de ander om het fossiele brandstof en Koerden probleem definitief op te lossen. De ander had de een nodig om geld te genereren voor het financieren van zijn streven naar een Kalifaat in het Midden Oosten. Nu IS in het Midden Oosten vrijwel op zijn rug ligt en zijn strijd naar andere Wilyata´s[11] heeft overgebracht, zal Erdogan niet schromen om middels IS en wellicht ook Moslim Broederschap zijn invloed in het rijke West Europa uit te breiden.
Uiteenlopende inschattingen
Ondanks de hierboven opgelijnde signalen zijn experts niet eenduidig in hun perceptie van de activiteiten van Erdogan als de grote roerganger van het moderne Turkije. De een benadrukt dat hij zich vooral profileert als de voorvechter van een contemporain islamitisch kalifaat. De ander ziet dat als een bijzaak of in het gunstigste geval als een belangrijke bonus en stelt dat Erdogan primair streeft naar de heerschappij in de regio – Midden-Oosten en Noord-Afrika – om de zoektocht naar schaarse bodemschatten, te vereenvoudigen die nodig zijn om de Turkse economische vooruitgang te stimuleren. Wat die schaarste betreft bevindt Turkije zich op het gebied van toegankelijkheid tot en bezit van drinkbaar water in een sterkere positie dan een aantal van zijn buren. De vraag is aan de orde of onder de huidige omstandigheden Turkije inderdaad die machtspositie wil en gaat gebruiken om zijn invloed in de regio uit te breiden.
Erdogan drijft steeds verder af van het Westen. De bewijzen stapelen zich op en vooral West Europa blijft – vermoedelijk gevangen in de migranten overeenkomst met Ankara – besluiteloos toekijken. Ondertussen blijven Putin en Erdogan niet stil zitten en smeden om moverende redenen een hechtere band. Die hechtere band tussen Moskou en Ankara moet consequenties hebben voor de positie van Turkije binnen NATO en de Turkse ambitie om lid van de EU te worden. De operationele bewegingen van de Turkse strijdmacht op Syrische en vooral Irakees grondgebied zouden ook gevolgen moeten hebben voor de verhouding met USA en Iran. Tot 2017, leken westerse regeringsleiders met Obama als front runner zich daarover niet druk te maken. Iedereen bleek zijn politieke prioriteit te leggen bij de binnenlandse problematiek. De vraag of en in welke mate de toestand zal veranderen, nu Trump aan het roer is, kan nog niet worden beantwoord.
De grote kalief in Ankara?
Erdogan kan zijn machtsgreep naar de heerschappij over alle moslims in de ijskast zetten. Dat zal nooit realiteit worden. In fysieke zin zal hij er ook niet in slagen om een neo-Ottomaans Rijk van de grond te trekken. Daarvan is hij zich bewust en heeft zijn kaarten gezet op Turkse gemeenschappen in West Europa om een virtuele uitvoering van een neo-Ottomaanse Rijk te kunnen creëren. Geen territoir, wel invloed. Erdogan is bezig zijn Islamitisch georiënteerd fundament in binnen en buitenland stevig te cementeren en lijkt daarbij geholpen te worden door transparante westerse samenlevingsmodellen, slappe politieke regeringsleiders en beïnvloedbare groeperingen met een Turkse achtergrond. Hij is er zelfs al in geslaagd om een politiek voorpost te krijgen in het Nederlandse Parlement en dat zegt veel van de Nederlandse politiek en Turkse gemeenschap. Hoe dan ook, het is helder dat onze Recep gestuurd wordt door zijn bijna maniakale zucht naar een neo Ottomaanse verbondenheid en zijn paranoïde gevoelens. Die zullen nog veel schade gaan veroorzaken op het Europese continent en Midden Oosten. Geen leuk vooruitzicht.
—————————————————-
[1] Pseudoniem voor Francois-Marie Arouet, 1694-1778),
[2] Uitbreiding van de invloed van de islam door emigratie naar het voorbeeld van Mohammed en zijn adepten van Mekka tot Medina.
[3] Geïslamiseerd Spanje
[4] Saladin die in 1187 Jeruzalem veroverde
[5] Steden in Oezbekistan, centrum voor de Sogdische beschaving met zoroastrische, boedistische, joodse en christelijke gemeenschappen en hun eigen religies
[6] Toespraak op 30 mei 2015 voor ongeveer twee miljoen uitzinnige toehoorders naar aanleiding van de val van Constantinopel, 562 jaar geleden
[7] De 1500 kilometer pijpleiding zou moeten lopen van Asaluyeh waar het grootste aardgas veld van de wereld ligt, via de Zuidelijke Pars (in het grensgebied van Sunnitisch Qatar en Sjiitische Iran) naar Damascus Van die 1500 kilometer ligt 225 km in Iran, 500km in Irak en 500-700 km in Syrië. De mogelijkheid om de pijpleiding over Middellandse Zee bodem naar Griekenland door te trekken werd open gehouden. De pijpleiding die de betrokken landen de naam Sjiitische Islamitische Pijpleiding gaven, zou in de periode 2014-2016 operationeel zijn. .
[8] Oorspronkelijk was de pijpleiding bedoeld om aardgas uit Iran en Turkmenistan naar Europa te brengen. Omdat Europa geen aardgas uit Iran wilde invoeren en Rusland door zijn grote invloed in Toerkmenistan, het land belette (verbood) aardgas toe te leveren, wordt er nauwelijks gas door de pijpleiding getransporteerd.
[9] Rusland is de grootste huurder van haven faciliteiten.
[10] De reserves van Qatar zijn 25 keer die van Nederland. Het betreft conventioneel aardgas dat vergelijkbaar is met het aardgas in Slochteren en voor het grootste deel als vloeibaar aardgas wordt verkocht.
[11] Een wilayata wordt benut voor rekrutering, een veilige haven voor Jihadisten om op adem te komen, een halte op de verplaatsingsroute naar een front en om een potentiële oorlogszone te modelleren.