Avond aan avond trekt op publieke en commerciële zenders de verkiezingskaravaan in een sukkeldrafje voorbij. De passagiers beantwoorden de vanzelfsprekende vragen met wollige teksten waarbij de gebruikelijke platitudes en open deuren zijn opgenomen.
Regelmatig bekruipt bij kijker en luisteraar het gevoel dat de vraag niet wordt beantwoord en de betrokken politicus zich haast om teksten uit het partijprogramma op te lepelen. Regelmatig worden bij die genoeglijke bijeenkomsten proefballonnetjes opgelaten, die gesprekspartners aan de tafel proberen door te prikken. Ballonnetjes die door onbekende oorzaken in de lucht blijven hangen, worden tijdens de verkiezingsaanloop nog wel eens gepromoveerd tot beloftes. En zoals het electoraat de laatste verkiezingen heeft ervaren, verdwijnt in Nederland het gros van die verkiezingsbeloften in het ronde archief. Opvallend is de vooringenomenheid, de soms matige voorbereiding, de aanmatigende toon en de gebrekkige sturing van de discussieleider of -leidster. Door al die elementen kan de doorsnee kijker en luisteraar vaak geen touw vastknopen aan het vraag- en antwoordspel.
Afb: RTL4-via-Twitter
Wanneer de heren en dames de stoel aanschuiven en zich op de stoel een assertieve houding aan gaan meten, bekruipt de vraag wat de betrokken politicus probeert uit te beelden. Hij wil in ieder geval cementeren dat hij de lijsttrekker is, maar wat nog meer? Speelt hij de leider of de demagoog? Of probeert de aangesproken politicus zich te profileren in alle verschillende verschijningsvormen tegelijkertijd of opeenvolgend? Eén ding wordt bij die gespreksrondes heel duidelijk. De politicus speelt een rol en politici die al meer tropenjaren achter de rug hebben, beheersen die rol beter dan de verse kuikens die zich tussen de hanen hebben gedrongen.
In Wikipedia wordt leiderschap als volgt omschreven “….heeft vooral betrekking op de meer persoonlijke aspecten, waarbij het er om gaat medewerkers te beïnvloeden om gedrag en prestaties in de gewenste richting te sturen. Het verschil met management komt overeen met het onderscheid tussen transactioneel[1] en transformationeel leiderschap….[2]. Ik voel me om een aantal redenen niet erg gelukkig met deze omschrijving. Hoofdzakelijk door de begrippen beïnvloeden, in de gewenste richting, sturen, omdat die drie een negatieve toonzetting en strekking uitstralen. Volgens Joep Schrijvers op de website www.opiniez.nl haalt een goede leider ruwweg gezegd het beste in zijn medewerkers en ondergeschikten naar boven, identificeert de sterke punten van menselijk potentieel en brengt ze tot wasdom en ontwikkeling. Nadrukkelijk staat onderstreept dat die activiteit of activiteiten op een ethisch verantwoordelijke manier gebeurt en daarom bezit het begrip een positieve toonzetting en strekking. De vraag is of dat juist is.
Een leider blijkt dus van huis uit een positief geaarde persoon te zijn en mijn vraag is dan of een negatief geaard persoon niet als een echte leider gekwalificeerd kan worden. Ondanks het feit dat een persoon miljoenen mensen om de naar westerse normen verkeerde reden op de been brengt, wordt hij niet gecategoriseerd als een goede leider? Het kan volgens mij niet zo zijn dat alleen personen die geleid worden door een positieve drijfveer, voldoen aan het predikaat “uitstekende leider”.
Bij een demagoog blijkt volgens westerse maatstaven juist het omgekeerde het geval te zijn. Die probeert in het geval van de politiek, het electoraat van een onwaarheid te overtuigen door een beroep te doen op diens gezond verstand, de logica van een persoon. Op die manier kan een demagoog een deel van het electoraat naar zijn hand zetten.
In de afgelopen jaren heeft dat electoraat kunnen vaststellen dat trosjes politici zich bij het brengen van hun politieke boodschap bedienen van methodes die een demagoog niet zou misstaan. Beloftes waarvan vooraf al duidelijk is dat die bij het zoeken naar compromissen, bij het polderen, snel van tafel geveegd worden, komen angstig snel en vaak op het politieke tafelblad. Vanuit die invalshoek manifesteert de politicus zich als de boodschapper van nepnieuws en als te vaak die beloftes niet als leefbaar beschouwd kunnen en mogen worden, meet de betrokken politicus zich het eendelige pak van de demagoog aan. Anderzijds kan de lijsttrekker zich op het scherm in houding en gedrag manifesteren als een leider, maar dan vooral voor de leden van zijn partij en voormalige fractie. Maar als minister-president een leider voor de Nederlandse samenleving? Zo´n leider heeft de afgelopen 16 jaar niet aan het roer van het Nederlandse staatsschip gestaan en om me heen kijkend zie ik niet wie van de huidige generatie politici dat predikaat zou kunnen krijgen.
Wanneer de voorbij trekkende karavaan politieke lijsttrekkers aan de strekking van die twee begrippen wordt getoetst, kan men tot opmerkelijke vaststellingen komen.
Iedere politicus bezit afhankelijk van de omstandigheden waaronder die zijn evangelie brengt, demagogische trekjes en trekken. De een gebruikt dat sneller dan de ander; de een voert dat langer door dan de ander. Maar demagogische trekken hebben ze allemaal.
Sommige politici hebben niets van een leider, vertonen eerder karakteristieken van een volger. In de politieke wereld houdt een dergelijke politicus zich aan de richtlijnen van zijn partij (voorzitter) en beweegt zich binnen en buiten zijn vertrouwde omgeving angstvallig op het uitgestippelde pad. Hij grijpt regelmatig terug op de inhoud van het partijprogramma. Andere politici spelen wel de leider binnen de vertrouwde politieke omgeving, maar daarbuiten heeft die politicus meer het karakter van een volger. Dit type is herkenbaar aan zijn gebrek aan verbale en intellectuele lenigheid tijdens debatten, discussie programma´s en interviews. Dan hebben we het type van de echte leider, het individu dat vooral bij ‘één-op-één’ discussies de door het partijprogramma gebaande paden in voorkomend geval kan en wil verlaten. Die politicus raakt bij debatten en discussies niet uit zijn evenwicht en weet vragen duidelijk en helder te beantwoorden. Afhankelijk van de politieke visie wordt die politicus gekwalificeerd als leider of (verlicht) despoot.
Misschien kan bij een volgend discussieprogramma duidelijk worden aan welke typering deelnemers aan de discussietafel beantwoorden. Tenminste als de verantwoordelijke discussieleider of -leidster zich houdt aan zijn opdracht om de discussie te leiden en niet om de kijker de door hem of haar gewenste politieke boodschap aan te leveren. Zoals gisteren bij NPO 1 het geval was.
—————————————————–
[1] Gaat uit van principes van ruil. Verondersteld wordt dat het gedrag van medewerkers gestuurd wordt door het zoeken naar aangename en vermijden van onaangename gevoelens. Leidinggevenden moeten dus ruilprincipes hanteren die tot bevrediging leiden (de medewerkers krijgen een beloning voor hun bijdrage), en met negatieve sancties kunnen ze ongewenst gedrag bijsturen. Veel vormen van management zijn vormen van transactioneel leiderschap.
[2] Deze vorm van leiderschap gaat ervan uit dat medewerkers hun motivatie ontlenen aan extrinsieke en intrinsieke factoren. Gedrag wordt niet alleen gemotiveerd door beloningen, maar ook door het proces dat naar die beloningen leidt. Een leider moet daarom in staat zijn om ook zaken als normen, waarden, behoeften en capaciteiten te beïnvloeden.