In het artikel “Schieten met Losse Flodders” is het buitenlandse beleid van de huidige Amerikaanse President tegen het licht gehouden. In het artikel wordt ingegaan op de manier waarop hij de belangrijkste grensoverschrijdende regionale problemen – de Arabische lente, het Islamitisch extremisme, het Syrische dilemma en NATO en Europa – geprobeerd heeft te managen. De term managen, is zeker op zijn plaats want door gebruik te maken van diplomatie waar militaire kracht vereist is, wordt het probleem niet opgelost maar geprobeerd beheersbaar te houden.
De inkt waarmee het bovengenoemde artikel op papier was gezet, was nog niet opgedroogd of het artikel “U.S. Mid-East Retreat a Boon for Moscow and Tehran” van Efraim Inbar[1] verscheen op het netvlies. In dat artikel worden de effecten aangekaart van de verminderde Amerikaanse betrokkenheid in het Midden Oosten, de verschuiving van het zwaartepunt van het Amerikaanse beleid naar China en de gevolgen voor het regionale krachtenveld met mondiale consequenties. Het artikel is een gedeeltelijke verdieping van een aantal artikelen, dat in 2015 in Carré en op de website Stapal is gepubliceerd.
The Reluctant Realist.
Dat Washington op een verrassende manier de Midden Oosten problematiek in het algemeen en de bestrijding van het islamitisch extremisme in het bijzonder benadert, is voor de geëngageerde Midden Oosten volger de afgelopen twee jaar wel helder geworden. Waarom dat gebeurt, is echter lang onduidelijk gebleven. In zijn artikel presenteert Inbar een aantal vaststellingen die een indruk geven hoe de intelligentsia in het Midden Oosten aankijkt tegen de effecten van de Obama doctrine. Een doctrine die wordt gekleurd door passiviteit, multilateraliteit en een non interventie benadering, waarin diplomatie first resort en militaire macht last resort is. Vermijden van escalatie lijkt het leitmotiv te zijn.
Na bestudering van besluiten van en acties door Washington kunnen voor het veranderen van de Amerikaanse politieke kompasrichting drie belangrijke redenen worden aangedragen. Het Midden Oosten kent een groot aantal brandhaarden waarin door Irak en Afghanistan anti Amerika sentimenten de boventoon voeren en veel en vaak extreem geweld gebruikt wordt. De kans is groot dat USA grondtroepen ontplooid moeten worden om die branden te blussen en een aanzienlijk volume Amerikaanse slachtoffers te betreuren zal zijn. Dat strookt niet met de belofte van de Amerikaanse President geen nieuwe oorlogen te beginnen en zijn non interventie gedachte. De tweede belangrijke reden is dat Amerika minder afhankelijk is geworden van fossiele brandstoffen uit de Perzische Golf regio en zelfs op weg is naar een (tijdelijke?) energie onafhankelijkheid. De derde reden is dat China een uitdagend groot afzetgebied is, waardoor de stotterende Amerikaanse economie weer op het juiste groei spoor kan worden gebracht.
Vanzelfsprekend leidt het hardnekkig vasthouden aan de genoemde beginselen tot winst of verlies van een of meerdere betrokken spelers in het Midden Oosten en Zuid Oost Aziatische carrousel.
Effecten van de gewijzigde Amerikaanse kompasrichting.
Iran.
Een van de producten van die Amerikaanse instelling, is de nucleaire overeenkomst met Iran.
Tijdens de onderhandelingen kregen waarnemers sterk de indruk dat de Amerikaanse onderhandelaar meer gestuurd werd door wishfull thinking dan door de dagelijkse realiteit in het Midden Oosten. Vermoedelijk hoopte Washington dat Teheran als tegenprestatie zijn binnenlands en buitenlands beleid een democratische oriëntering zou geven en zijn militaire potentieel zou inkrimpen. Geleid door die gedachte werden de veiligheidsrisico´s voor Saudi Arabie, Jordanië, Egypte, Turkije en Israel genegeerd. Door het gebrek aan inzicht in de Arabische gedachtewereld en misleid door de complexiteit van de Midden Oosten problematiek waren de Amerikanen blind voor de gevolgen van veranderingen in het krachtenveld van de strategische energie ellips .
Mede door het ontbreken van voorwaarden en het opheffen van de economische sancties is de Islamitische staat de ruimte geboden om zijn streven naar de regionale hegemonie in het Midden Oosten te intensiveren. Signalen dat Iran het Kaspische bekken wil domineren en de druk op Azerbeidzjan en Turkmenistan in die richting opschroeft, zijn herkenbaar. Beide landen hebben dan twee opties: buigen voor de Iraanse druk of gaan schuilen onder de Russische veiligheidsparaplu.
Een ander gevolg van de Obama doctrine is het ontbreken van Amerikaanse maritieme power projectie platformen in de Perzische Golf. Sinds het derde kwartaal van 2015 zijn daar geen Carrier Strike Forces (CSF) meer gezien. Door die strategische omissie kan Iran de straat van Hormoez naar eigen keuze afsluiten, zijn controle over de Perzische Golf verstevigen en de transitie van ruwe olie en gas derivaten beheersen. De toestand rond de Perzisch Golf wordt helemaal explosief als Teheran – net als Rusland in het oosten van Oekraïne heeft gedaan – besluit hybride instrumenten toe te passen om het olierijke oostelijke deel van het Arabisch schiereiland onder te brengen in de invloedsfeer van de Islamitische staat. Mocht dat inderdaad realiteit worden, dan wordt met Libië, Irak en Jemen als ongewenste voorbeelden, de desintegratie van Saudi Arabie ingeluid. Slaagt Iran er inderdaad in om de dominerende kracht in het Kaspische bekken en de Perzische Golf te worden en beide satelliet regio´s met elkaar te verbinden, dan controleert zij het energie transport over land en zee en is Iran de belangrijkste speler op de energie markt.
De nucleaire overeenkomst heeft nog een ander effect. De traditionele tegenspelers om de hegemonie in het Midden Oosten hebben hun houding t.o.v Iran niet gewijzigd. Gezien de verruiming van Iraanse nucleaire mogelijkheden en wellicht het aanhalen van de nucleaire band met Pyongyang, zullen Riaad, Kairo en Ankara hun eigen nucleaire inspanningen willen intensiveren. Vermoedelijk zullen zij zich daarvoor eerder tot Rusland dan het Westen wenden. In dat geval wordt de westerse nachtmerrie van een niet door het westen te beheersen multipolaire nucleair Midden Oosten, realiteit. Het Iraanse dreigement dat vier Midden Oosten hoofdsteden[2] nu al onder de Iraanse nucleaire paraplu vallen, kan de snelheid van die nucleaire race opstuwen. “The Middle East Nuke Race is on”.
Rusland.
Sergei Shoigu.
De Amerikaanse passiviteit in het Midden Oosten heeft de betrokkenheid van Rusland versterkt. Door de beslissing ook geen CSF´s in het oosten van de Middellandse Zee te ontplooien, heeft Obama de weg vrij gemaakt voor Poetin om zijn maritieme greep in dat deel van de Middellandse Zee te versterken. Volgens Sergei Shoigu heeft Poetin opdracht gegeven een maritieme Task Force permanent te ontplooien, die vanuit Tartus in Syrië en Alexandrië in Egypte het maritieme gebeuren in die regio kan controleren. Op die manier kan Poetin de ontwikkelingen in het Midden Oosten reguleren en zijn gas en olie behoefte beschermen. De Syrische interventie van het Kremlin heeft meerdere doelen gehad. Enerzijds wordt het Iraanse streven naar de regionale hegemonie een (on)bewuste steun in de rug gegeven. Anderzijds dient de samenwerking te resulteren in de expulsie van de USA uit de Perzische Golf regio en – door de inzet van de Koerden kaart – destabilisatie van Turkije.
Sergei Shoigu.
In Egypte heeft Poetin inmiddels ook vaste voet aan de grond gekregen. Het uitblijven van een stevige Amerikaanse steun voor President el Sisi – de opvolger van Morsi (die in 2013 zo enthousiast door Obama werd gefeliciteerd met zijn verkiezingswinst) – heeft de voorkeur van de Egyptische president om twee redenen doen opschuiven naar het Kremlin. Ten eerste een stevige veiligheidsgarantie en ten tweede de kans om het Egyptische nucleaire potentieel te moderniseren en uit te breiden door de levering van een aantal nucleaire opwerking installaties.
Irak heeft door de terugtrekking van Amerikaanse strijdkrachten in een periode dat Irak nog lang niet kon vertrouwen op een “volwassen” krijgsmacht, de nucleaire overeenkomst met Iran en de halfzachte bestrijding van het islamitisch extremisme[3] in de Irakese beemden, het vertrouwen in Amerika grotendeels verloren. Rusland heeft die twijfel benut. Onder het motto “USA is zwak, Rusland is sterk” hebben Bagdad en Moskou in 2012 een wapenovereenkomst gesloten om die in 2015 aan te vullen met een LOA[4] voor een Gemeenschappelijk Inlichtingen Centrum in Bagdad als Russische ondersteuning voor een Irakese Anti Terreur Campagne .
China
Het versterken van de banden met China heeft ook verregaande consequenties voor het krachtenveld in het oosten van de Pacific Rim in het algemeen en de Zuid Chinese Zee in het bijzonder. Het heeft er alle schijn van dat de USA in een moeilijk parket is geraakt. De Chinese expansie inspanningen in de energie rijke Zuid Chinese Zee hebben geleid tot spanningen met aangrenzende buurlanden die eveneens een claim leggen op (een deel van) die fossiele bronnen. Zelfs Australië ziet die steeds langer wordende Chinese arm met lede ogen aan en doet net als Japan, Zuid Korea en Taiwan pogingen om een nucleair potentieel op te bouwen resp. te moderniseren. Ook hier lijkt het er op dat de Nuke Race is on. De vraag is hoe Amerika de traditionele vriendschappelijke banden met die landen kan handhaven.
Wantrouwen in Amerikaanse activiteiten groeit.
Andere uitingen van passiviteit zoals bij de massale protesten in Iran tegen de gemanipuleerde en door de theocratische autocratie gedirigeerde presidentsverkiezingen van 2009, het onthouden van steun aan Moebarak in 2011, het leading from behind beginsel tijdens de Libië crisis in 2012, het uitblijven van een operationeel vervolg aan de Rode Lijn uitspraak in 2012 en de halfslachtige bestrijding van IS sinds 2015, heeft mondiaal de indruk versterkt dat Amerika vermoeid, besluiteloos, doelloos en vooral zwak is geworden. Een groeiend volume spelers op het internationale podium schat daardoor de waarde van een partnering met Washington om zich te verzekeren van een adequate veiligheidsparaplu bijzonder laag in en kijkt dientengevolge uit naar een sterke partner die wel die veiligheidsgarantie wil en kan geven.
Europa speelt bij zo´n keuze geen enkele rol. De Europese gevechtskracht is zonder substantiële Amerikaanse ondersteuning beneden peil. De politieke wil om het bruikbare gewapend geweld als probleemoplosser in te zetten stuit voortdurend op weerstand van een politieke correct denkende generatie. Het ongunstige demografische vooruitzicht en het migratie probleem stuiteren daar tussendoor en beïnvloeden het vertrouwen in de Europese kracht. Die is op een aantal continenten tot het nulpunt gedaald. Eyskens de voormalige Belgische Minister van Buitenlandse Zaken constateerde 25 jaar geleden “Europa is een economische reus, een politieke dwerg en een militaire worm”. Dat is heden nog steeds een valide constatering.
Geen Amerika, geen Europa? Dan staan Rusland en China in de voorste rij.
Leiders worden geboren, sprekers gevormd
Wat heeft Obama ons in 8 jaar gebracht? Instabiliteit in Europa, het Midden Oosten, Noord Afrika, Arabische schiereiland en Pacific Rim. Sterkere Polarisatie binnen de Moslim wereld. Versnelling van de Iraanse zucht naar de regionale hegemonie binnen de Islamitische wereld en in het Midden Oosten. Uitbreiding en intensivering van het islamitische extremisme resulterend in dood, verderf, regionale en continentale onbeheersbare mensenstromen. Versnelling van de Nuke Race[5] in het Midden Oosten, Zuid Oost Azië en Australië. Dreigende Iraanse annexatie van kerngebieden van de Energy Ellipse. Verschuiving van de macht van het westen (USA en Europa) naar het Oosten (Rusland, Iran en China).
Gelet op de resultaten en destabiliserende effecten van de Obama doctrine, bevestigt Obama bijna dagelijks dat een goede speecher nog geen goede leider is. Een speecher kan leunen op de teksten van een begaafde schrijver, een goede leider moet weten wanneer hij waar, welke beslissing moet nemen en laten uitvoeren. En moet beseffen welke gevolgen en effecten zijn beslissingen kunnen hebben.
——————————————