Terugkeer van Al Qaeda?

“Four years ago, I promised to end the war in Iraq. We did. I promised to refocus on the terrorists who actually attacked us on 9/11. We have. We’ve blunted the Taliban’s momentum in Afghanistan, and in 2014, our longest war will be over. A new tower rises above the New York skyline, al Qaeda is on the path to defeat, and Osama bin Laden is dead”

Osama bin Laden en Ayman al-Zawahiri. Afb: Wikimedia

Die trotse tekst rolde in mei 2011 uit de mond van Obama en bevestigde zijn vertroebelde blik van de realiteit om hem heen. Was de oorlog in Irak op dat moment beëindigd? Die tussen de Westers-Arabische coalitie en Irak, maar de signalen van een binnenlandse machtsstrijd tussen Soennieten Sjiieten (warm gesteund door Iran) en Wahhabisten (vertegenwoordigd door AQI de moeder eenheid waaruit IS voortkwam) waren toen al herkenbaar. Was US er in geslaagd om het momentum van de Taliban om te buigen? Gelet op de groeiende invloed vertaald o.m. in terreinwinst in de periode daarna, is dat ver bezijden de waarheid. Was de GWOT[1] in 2014 eindelijk voorbij? Gelet op de successen die IS in het Midden Oosten en Europa aan elkaar reeg, blijkbaar niet. Was AQ daadwerkelijk verslagen omdat hun symbool door de Amerikanen hardhandig van het extremisten toneel was verwijderd? AQ raakte mede door de concurrentie van IS weliswaar in een dip, maar dood? Blijkbaar niet. Het Amerikaanse National Counter Terrorism Centre (NCTC) heeft onlangs vastgesteld dat in de Obama periode de AQ aanwezigheid verdrievoudigd is. Dat bevestigt opnieuw de naïviteit van Obama´s uitspraak dat door de dood van Osama Bin Laden (OBL) AQ de definitieve nekslag was toegebracht en kwalificeert het bovenstaande citaat als wishful thinking.

Eind 2016 constateerden vier vooraanstaande kenners dat AQ gevaarlijker was dan ooit. De reden daarvoor was een strategie aanpassing in lijn met Al Zawahiri´s uitspraak “….we, the vanguard of the ummah (community of believers) failed to mobilize the masse. It doesn’t sound very Islamist, almost neo-Marxist, or post, but this is how it is. We failed to mobilize the masses because the nearby enemy…..AQ richtte zich op het winnen van de hearts and minds van bevolkingsegmenten in Syrië, Irak, Afghanistan, Jemen, Mali, Somalië en Niger door o.m. brandstof, water en brood tegen betaalbare prijzen te leveren. Ondanks dat plotselinge charmeoffensief mag en kan nooit uit het oog verloren worden dat een mondiaal Kalifaat of ons nationale territoir”, waardoor 1 miljard islamieten onder een leider zouden vallen, nog steeds AQ´s einddoel is en blijft.

Terwijl de invloed van IS in het Midden Oosten tanende was, bleek de ster van AQ rijzende te zijn. Volgens eerder genoemde kenners waren daarvoor vier redenen. Het Westen maar ook Rusland verlegde bij de bestrijding van het islamitisch extremisme zijn zwaartepunt naar IS, waardoor AQ sinds 2014 redelijk buiten schot is gebleven. De wreedheid van IS heeft een groot aantal militante entiteiten doen afhaken en vermoedelijk hebben die hun heil gezocht bij het opkrabbelende en door het charmeoffensief menselijker ogend AQ. De aanwas van AQ sympathisanten is vermoedelijk ook te danken aan de all out strijd van de Poetin-Assad-Khamenei combinatie; gematigde seculiere groeperingen hebben zich aangesloten bij beter geoutilleerde en geharde anti-Assad groeperingen waarvan het gros aan AQ is gelieerd. AQ heeft in organisatorisch opzicht een fine-tuning ondergaan. De desinteresse in de belangen van culturen in doelgroepsamenlevingen veranderde in meer oog hebben voor de aspiraties van samenlevingen waar ze steun zochten voor hun eigen ambitie. Het respect en de geloofwaardigheid voor AQ groeide mede daardoor in die regio´s. Daveed Gartenstein-Ross van de Foundation for Defense of Democracies bevestigt dat AQ “emerged stronger by pursuing a strategy of deliberate yet low-key growth.

Het is echter niet de eerste keer dat kenners de opkomst van AQ aan het extremistische front voorspellen. Die veronderstelde terugkeer kent ondertussen vier golfbewegingen[2].

• De eerste in 1988 toen AQ de strijd aanging met de Sovjet Strijdmacht in Afghanistan; gevolgd door aanslagen op Amerikaanse ambassades in Nairobi, Kenia, en Dar es Salaam, Tanzania en de aanslag op de USS Cole in Jemen. De aanslag op het WTC op 1 september 2001 markeert het hoogtepunt van die eerste golfbeweging. De daarop volgende twee jaar kende AQ veel tegenslag, omdat een groot aantal leiders en soldaten mondiaal maar vooral in Afghanistan, Pakistan en continentaal Amerika permanent werd uitgeschakeld.
• De tweede golfbeweging startte na Operation Iraqi Freedom in 2003. Abu Musab al-Zarqawi en zijn groepering Jamaat al-Tawhid wal-Jihad begon het gewapende verzet tegen de USA en diens coalitie partners. Nadat hij zich in 2004 bij AQ aansloot, werden Indonesië, Marokko, Saudi Arabië en Turkije geteisterd door aanslagen tegen westerlingen en westerse belangen. De aanslag op de ondergrondse van Madrid in maart 2004 en de aanslagen op de ondergrondse en een bus in Londen in juli 2005 betekende het hoogtepunt van deze tweede golfbeweging. In het verloop van 2006 dempte het succes doordat leiders en soldaten m.n. in Pakistan door drone aanvallen werden gedood.
• In de periode 2007-2009 betekenden de opkomst van Anwar al-Awlaki[3], en de successen van AQAP op het Arabische schiereiland, het begin van de derde golfbeweging. De aanslagen op Fort Hood, de mislukte aanslag op Northwest Airlines Flight 253 van Amsterdam naar Detroit en de mislukte aanslag op de ondergrondse van New York in 2009 vormen de relatieve hoogtepunten van deze golfbeweging die een neerwaartse tendens vertoonde na de uitschakeling van OBL in 2011 en de daarop volgende uitschakeling van leiders door een geïntensiveerde drone campagne,
• De zogenaamde Arabische Lente en de gedeeltelijke terugtrekking van de Coalitie strijdmacht uit Irak en Afghanistan creëerden de randvoorwaarden voor een vierde golfbeweging. Aan AQ gelieerde groeperingen slaagden er in om hun invloed uit te breiden in Afghanistan, Somalië, Syrië en Jemen. De aanslagen bleven beperkt tot de genoemde landen en het westen bleef verschoond van bloederige aanslagen. De opkomst van IS als opvolger van AQI betekende de neergang van AQ.

Dat AQ op de weg terug lijkt te zijn, blijkt o.m. uit afspraken die AQ vertegenwoordigers voor de G-20 top in Hamburg met Amerikaanse Antifa bewegingen hebben gemaakt. De ernst van die afspraken werd bevestigd door bezoeken van Antifa vertegenwoordigers aan AQ opleidingskampen in het Midden Oosten om dat nieuwe contact te onderstrepen. Het in de openbaarheid verschijnen van Hamza Bin Laden, de jongste zoon van OBL aka de Terreur Kroonprins, is een ander signaal dat AQ zich sterk genoeg voelt om de concurrentie strijd met de wegzakkende IS aan te gaan, Het zijn signalen die er op wijzen dat AQ op de weg terug is, maar niet vergeten mag worden dat op de weg naar succes nog steeds stevige hindernissen overwonnen moeten worden.

Hoewel de eerste signalen wijzen op een mogelijke vijfde golfbeweging, is het nog maar de vraag of en in hoeverre AQ de kans krijgt om na het verjagen van IS uit het Midden Oosten gebruik kan maken van een eventuele terugtrekking van antiterrorisme strijdmachten uit het Midden Oosten, Noord Afrika en Afghanistan. Of er een tweede Arabische Lente komt. Of sprake zal zijn van een Westerse beleid dat moslims de indruk zal geven onderdrukt te worden. Of hoe zij omgaan met de opkomst van een nieuwe charismatische moslim resp. Jihad leider. De vraag is of dergelijke ontwikkelingen in de nabije toekomst openingen creëren voor een terugkeer van AQ aan het extremistische front.

Aan de andere kant mag het westen niet de fout maken te denken dat met het verjagen van IS uit het Midden Oosten een beslissende stap is gezet in de strijd tegen het terrorisme. Niets is minder waar. Net als AQ heeft IS zijn strategie eind 2014 aangepast. Gedwongen door het gebiedsverlies in het Midden Oosten, is het zwaartepunt verschoven van bezit van territoir naar het intensiveren van invloed in Kruisvaarderlanden en Rusland. In het artikel “Opnieuw een Extremistisch Front” is het gevaar van een religieus-anarchistisch extremistisch front aangekaart en het is nog maar de vraag in hoeverre AQ wil, mag en kan aansluiten bij IS en die westerse anarchistische bewegingen. Door beide strategie aanpassingen is het gevecht verschoven naar de geürbaniseerde gebieden van transparante beschaafde westerse landen. Een verbond met stadsbendes kan daardoor ook niet uitgesloten worden, wat de bestrijding van het extremistische gevaar nog complexer maakt. In ieder geval is een traditionele bestrijding op een gevechtsveld niet meer mogelijk. Door die strategie aanpassing is het islamitisch extremisme in diverse varianten in staat is het Westen in Europa en Amerika veel pijn te doen.

IS en AQ streven beide nog steeds naar een mondiaal Kalifaat waarin alle moslims ongeacht de islamitische stroming verenigd worden. Het is nu nog onduidelijk of beide netwerken de wil hebben om samen te werken en een vijfde golfbeweging in gang te zetten of een nieuwe charismatische moslim leider resp. een nieuwe islamitisch extremistische beweging het heft in handen neemt. Het is daardoor nog onduidelijk hoe westerse anarchistische extremisten in dat beeld passen. Het is ondertussen wel duidelijk geworden dat een traditionele conventioneel gevoerde strijd op een gevechtsveld niet door dergelijke structuren gewonnen kan worden. De verwachting is dan ook dat de bestrijding die decennia de verantwoordelijkheid van de Krijgsmacht was, nu in handen gegeven moet worden van (inter) nationale veiligheiddiensten en justitie. Gelet op de status van die lichamen, het gebrek aan samenwerking op internationaal niveau en het gebrek aan samenhang tussen nationale veiligheidsorganisaties met een naar binnen en een naar buiten georiënteerd takenpakket, moeten samenlevingen leren leven met een voortdurende dreiging van terroristische aanslagen op individuen, massa bijeenkomsten en nationale symbolen.

De vraag of AQ die islamitische strijd weer kan aanvoeren, zal in de nabije toekomst beantwoord worden. In ieder geval moet het de westerse politici gezien de vier AQ golfbewegingen, de aanvankelijke successen van IS en tijdelijke en lokale successen van gelieerde extremistische groeperingen duidelijk zijn dat de man achter de filosofie permanent kan worden uitgeschakeld maar de filosofie desondanks in leven blijft.

————————————————

[1] Global War On Terror.

[2] Informatie uit artikel “Will Al Qaeda make a Comeback” (aug 2017) van Seth G. Jones, Rand Organization op de website www.rand.org

[3] Een charismatische Amerikaan met Jeminitische achtergrond; een imam die in moskeeën in Californië en Virginia zijn evangelie predikte.