Verzamelen bij de beelden…

De titelkreet zal alleen bij Hagenezen en Hagenaars herinneringen oproepen. Voor Haagse sportverenigingen en scholen het signaal dat ze een moeilijk dagje tegemoet konden zien. Voor Poetin betekent het dat hij zijn Kremlin-incrowd bij elkaar zal moeten roepen om de binnen- en buitenlandse problemen op te lijnen, te prioriteren op basis van reactietijd, effect en tijdsduur om kortetermijnoplossingen door te kunnen voeren.

De vraag of Poetin wel dan niet een gelijksoortige inschatting maakt, is voor het beschrijven van de realiteit niet relevant. De binnen- en buitenlandse ontwikkelingen verdwijnen echt niet door weg te kijken en ze te negeren. Die ontwikkelingen kunnen daarom ook niet worden betiteld als uitdagingen die vooruitgeschoven kunnen worden. Het zijn vooral problemen die op korte termijn om een doeltreffende reactie vragen om niet te ontaarden in herhaald terugkerende beleidsverstoringen.

Binnen- en buitenlandse mijnenvelden 

Om een inschatting te kunnen maken van de ernst van de politieke situatie, is een overzicht noodzakelijk van problemen die de potentie hebben om de status van Rusland als grootmacht op het internationale podium, te kunnen aantasten De diversiteit van Rusland en het Jihadisme zijn twee ontwikkelingen die als katalysatoren kunnen dienen voor een (gedeeltelijke) desintegratie van de Russische Federatie (RF) en het mondiale imago van een sterk Rusland kunnen ondergraven.

Diversiteit

De Russische Federatie onderscheidt zich door zijn diversiteit in politieke en etnische entiteiten en in economische welvaart, die een schaduw werpen over de geografische uitgestrektheid.

De eerste diversiteit komt tot uitdrukking in de status van 85 politieke entiteiten[1] uitgedrukt in 46 oblasten of provincies, 21 respoebliki of zogenaamde autonome republieken,[2] 9 krajs of territoria, een autonome oblast (het Joodse[3]), 4 okroegs of autonome districten en 3 federale steden (Moskou, Sint Petersburg en Sebastopol). De vele onderscheidende etnische entiteiten reflecteren de tweede diversiteit. Het grootste en meest uitgestrekte land van de wereld wordt bevolkt door 148 miljoen mensen die behoren tot 160 etnische entiteiten en autochtone volken. De Russen zijn met bijna 80% van de bevolking ver in de meerderheid. Daarbij vergeleken zijn Wolga-Tataren (bijna 4%), Oekraïners (1,2%), Basjkieren (1,1%), Tsjoevasjen (0,9%), Tsjetsjenen (0,9%) en Armeniërs (0,8%) slechts ‘storende’ splintergroeperingen. De overige 10% is een combinatie van bijna alle volken in Azië en Europa, die een naam hebben gekregen. De economische diversiteit wordt vertaald in budgetsurplus en -tekort waarbij Moskou en Sakhalin aan de goede kant van de lijn en 52% van de politieke entiteiten aan de verkeerde kant van de lijn staan. Door deze onevenwichtigheid wordt een autocratische leider als Putin gedwongen om de relatieve welvaart of bestaande armoede te herverdelen resp. te spreiden.

Diversiteit leidt naar separatisme

De implosie van de Sovjet-Unie begon in 1990. Het uiteenvallen van deze super-macht was het gevolg van een reeks gebeurtenissen tussen 19 januari 1990 en 31 december 1991, die op hun beurt een gevolg waren van de politieke zwakte van de Sovjet-Unie tegen het einde van de Koude Oorlog. Veel van de socialistische Sovjet-republieken grepen deze verzwakking aan om hun onafhankelijkheid uit te roepen: de Post-Sovjetstaten. De zelfstandigheidverklaring van de Baltische staten en Georgië bleek een olievlekwerking te hebben en het besluit van Gorbatsjov om voormalige Sovjetstaten meer zelfstandigheid te geven binnen de context van een socialistische federatie van individuele staten, geleid door één algemene president, bracht niet het applaus dat de beleidsbepalers in het Kremlin dachten te krijgen. De augustus-staatsgreep in 1991 luidde de val van Gorbatsjov en de opkomst van Jeltsin in. De afscheiding van de Oekraïne in december 1991 bleek achteraf de nekslag te zijn voor de Sovjet-Unie. De ondertekening van het Akkoord van Minsk op 8 december 1991 door de regeringsleiders van Rusland, Oekraïne en Belarus in Minsk betekende het formele einde van de Sovjet-Unie.[4]

Niet de Baltische staten, maar de Tataren waren de eersten die gebruikmaakten van het tijdelijke machtshiaat in de Sovjet-Unie. Niet met het geroffel en geraas zoals bij Baltische staten, Georgië en Oekraïne, maar bijna steels middels stille diplomatie kwamen vertegenwoordigers van de kleine republiek Tatarstan eind 1990 met een verklaring dat Tatarstan een autonome staat was met een eigen grondwet.[5] Die eerste verklaring werd gevolgd door een tweede in 1991, waarbij de regering in Kazan verklaarde dat Tatarstan deel zou blijven van de nieuw opgerichte CIS, een losse verzameling van landen en regio’s die de plaats had ingenomen van de vroegere structuur van de USSR. De verklaring luidde:

The Republic of Tatarstan is a democratic constitutional State associated with the Russian Federation by the Constitution of the Russian Federation, the Constitution of the Republic of Tatarstan and the Treaty between the Russian Federation and the Republic of Tatarstan On Delimitation of Jurisdictional Subjects and Mutual Delegation of Powers between the State Bodies of the Russian Federation and the State Bodies of the Republic of Tatarstan, and a subject of the Russian Federation. The sovereignty of the Republic of Tatarstan shall consist in full possession of the State authority (legislative, executive and judicial) beyond the competence of the Russian Federation and powers of the Russian Federation in the sphere of shared competence of the Russian Federation and the Republic of Tatarstan and shall be an inalienable qualitative status of the Republic of Tatarstan.

De toenmalige regering van de RF trachtte de verklaring tegen te houden en bood in 1992 een samenwerkingsverband aan, waarbij het land een zelfstandige status kreeg in een confederaal verband. Dit aanbod werd in 1994 door de regering in Kazan geaccepteerd en geratificeerd. Dat contract is nog steeds van kracht en werd in 2007 herbevestigd. Tatarstan is de enige autonome republiek binnen de RF met deze status en is een van de rijkste republieken.[6]

De steeds leger rakende schatkist van Rusland heeft gevolgen voor de armere republieken en provincies van Rusland. In eerdere artikelen is beschreven dat honderden kleine steden en dorpjes van de kaart verdwenen zijn, of bezig zijn te verdwijnen. Het land wordt een steeds groter wordende woestenij met stervende steden en dorpen; met gesloten of op het punt van sluiting staande fabrieken; met banken die moeten sluiten en bedrijfstakken die op het punt staan te worden vernietigd; met een slinkende bevolking en een onstuitbare corruptie. Rusland lijkt een doodlopende straat zodat het Kremlin moet ingrijpen en in de herverdeling van de welvaart en het spreiden van de armoede de beste en wellicht de enige oplossing ziet om dat proces te stoppen.

Onder de huidige omstandigheden doet het gerucht de ronde dat het rijke Tatarstan afstand moet doen van zijn zelf vergaarde welvaart om die te delen met armere politieke entiteiten. De economische recessie en de daarmee verbonden financiële achteruitgang dwingen de autocratische leider in het Kremlin om de resterende welvaart te herverdelen en ook blijkt de diversiteit Tatarstan[7] voorshands in de problemen te brengen. Overigens vreest niet alleen Tatarstan voor een economische neergang. De omringende staten die grotendeels afhankelijk zijn van de revenuen die ze als doorgangsland voor het transport van gas en olie in ruime mate ontvangen, vrezen eveneens te moeten inleveren. Daarom wordt de roep in Kazan steeds luider om het bestaande verdrag aan te passen, of zelfs op te zeggen.

Een van de gewenste aanpassingen betreft de status van de man aan het hoofd van de regering. Niet meer het minderwaardige gouverneur, maar president. Praktisch betekent die bijstelling dat de regering van Tatarstan de feitelijke controle blijft houden over natuurlijke rijkdommen. De omliggende republieken die als doorvoerlanden verdienen aan het transport aan ruwe olie en gas, zijn vanzelfsprekend zeer geïnteresseerd in die ontwikkelingen. Vooral Marie El,[8] Tsjoevasië[9], Bashkortostan[10] en de autonome republiek Mordovia.[11] Het ligt voor de hand dat door het herverdelingsbeleid van het Kremlin de meest welvarende republieken en provincies vrezen dat hun relatieve welvaart in gevaar komt.

Ook in het verre oosten van de RF (Oost – en Zuidoost Siberië) volgen twee rijke regio´s – Sakha[12] en Buryatia –  met grote interesse de ontwikkelingen in Centraal Rusland. In het voortraject naar een officiële autonomiestatus heeft Sakha waar de helft van de bevolking uit Yakoeten bestaat, zich onlangs zelfstandig verklaard. In Buryatia[13] waar politici op het punt stonden de zelfstandigheid uit te roepen, kon het Kremlin dit op het laatste moment voorkomen. Meerdere etnische entiteiten kijken met spanning naar de ontwikkelingen in Tatarstan. Ook in de huidige provincie/oblast Kaliningrad begint de bevolking te morren. Hoewel reeds een regio met een aparte status, blijkt dat uit de schatkist inkomsten uit de verkoop van barnsteen verdwijnen. Niet de bewoners van Kaliningrad[14], maar de Moskouse oligarchen krijgen namelijk de opbrengsten van natuurlijke hulpbronnen.

Wanneer Poetin besluit om het contract met Tatarstan opnieuw te verlengen, zullen ongetwijfeld andere regio´s een dergelijke wens op tafel leggen. In dat geval wordt Moskou dat blijkbaar nog steeds in de veronderstelling leeft dat culturele en etnische aspiraties gedoofd zouden zijn, geconfronteerd met protesterende bevolkingsgroepen die hun inkomsten zien verdwijnen naar de steeds leger rakende Russische schatkist en de profiterende ‘inner circle’  van president Poetin. Wanneer de gevoelens voor de eigen cultuur, versterkt door de angst voor de verspreiding van armoede, aanwakkeren en de betrokken regio´s uitgroeien tot ware brandhaarden van onrust en tegenwerking, dan heeft het Kremlin alle redenen om zich zorgen te maken over de cohesie van de Federatie.

Oprukkend jihadisme in de RF

Blijven de diversiteiteffecten nog begrensd tot het territoir van de RF, daarvan is geen sprake als de destabiliseringinvloed van het jihadisme nader wordt belicht. Binnen en buiten de grenzen van de RF zijn de effecten al merkbaar van het groeiende extremisme zoals dat a.d.v. conform IS-beginselen vanuit het Midden-Oosten om zich heen grijpt. Hoewel vooral de westerse gevestigde media het niet kunnen laten om de samenleving te verblijden met berichten, dat het snel gedaan is met de IS in het Midden- Oosten. Daardoor wordt de hardnekkige weerstand van IS-jihadisten in Syrië (Raqqa) en Irak (Mosul) als irrelevant ter zijde geschoven en worden de maatregelen die Abu Bakr al Baghdadi reeds in 2014 genomen heeft om de invloed buiten het Midden-Oosten uit te breiden en te verdiepen, ontkend. Op 13 november 2014 heeft hij door het aanwijzen vijf nieuwe wilayata´s[15] op een mogelijke krimp van de IS invloedsfeer geanticipeerd en daarbij is het – zo bleek in het verloop van 2016 en 2017 – niet gebleven.

Behalve die nieuwe machtsbases in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en het Arabisch schiereiland, probeert IS ook in andere regio’s grote en kleine, actieve en slapende machtsbases van de grond te trekken. Centraal-Aziatische jihadveteranen die naar hun thuislanden terugkeren, proberen daar de zaken naar hun hand te zetten en gebruiken daarvoor gelijksoortige methoden als IS in het Midden- Oosten heeft toegepast.

Islamitische machtsbases in de RF

Binnen de RF ligt in het noordelijke deel van de Kaukasus, een van die voor het grote lezerspubliek onbekende uitvalsbases voor het aanstormende jihadisme. De islam leeft al eeuwenlang in dit deel van de RF. En daar niet alleen. Ene Abd Rahman ibn Rabiah heeft in de 7^de eeuw vanuit de Levant en Perzië de (soenni) islam in het zuiden van de Kaukasus geïntroduceerd en een eeuw later heeft de islam over handelswegen en vaarroutes de sprong naar het Wolgabekken gewaagd.

Hoewel de islam mede door de invloed van de Mongoolse ‘Gouden Horden’ tijdelijk verder over de Russische laagvlakte werd verspreid, zijn het twee islamitische concentratie-gebieden – noordelijke Kaukasus en Wolgabekken – waar de leer door de eeuwen heen de overheersende religie is gebleven.

Voor de Russen is de noordelijke Kaukasus sinds het einde van de 18^e  – begin 19^e eeuw

een bron van voortdurende onrust. Aan de basis van die onrust staan de bijna onmenselijke methoden die Russische heersers hebben gebruikt om de regio in bezit te krijgen en in een ijzeren greep te houden. De Romanovs vóór de Eerste Wereldoorlog. En daarna hebben het Witte Leger van de mensjewieken en het Rode Leger van de bolsjewieken de regio geplunderd en de bewoners hun rechten ontzegd op datgene waarvan zij na de Eerste Wereldoorlog vurig gehoopt hadden het te herkrijgen. Twee decennia later werden tienduizenden Kaukasus-bewoners slachtoffer van deportaties, omdat de Sovjetleiders hen beschuldigden van misdaden die nooit gepleegd zijn. Honderdduizenden Tsjetsjenen en Ingoezen werden vervolgd en gedeporteerd naar de bevroren steppen van Kazachstan, woestijnen van Centraal Azië en andere door God verlaten streken.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie resulteerde de Tsjetsjeense roep om onafhankelijkheid in twee oorlogen met Moskou (periode 1994-1996 en 1999-2000). Daarna was de regio bezaaid met slachtoffers, bewapende milities, terreurgroepen, verwoeste steden en vluchtelingenstromen. Hoewel de Russen de Tsjetsjenen met een enorm volume aan subsidies en vage beloftes van zelfstandigheid voorshands in het gareel kunnen houden, blijven onderhuidse effecten van het onrecht dat hen in de achterliggende eeuwen is aangedaan, voortwoekeren. Bovendien veroorzaakt de financiële voorkeursbehandeling van Tsjetsjenen afgunst en nijd bij andere etnische Russen in de noordelijke Kaukasus. Hoge werkloosheidcijfers, groeiende armoede en de demografische onbalans tussen ouderen en jongeren zijn een derde factor die de instabiliteit in de regio versterkt. Die instabiele toestand heeft een grensoverschrijdend karakter en gezien de warme relaties op het gebied van terrorisme en drugshandel met etnische entiteiten in het Midden-Oosten en Afghanistan, is het conflictrisico voor het Midden-Oosten en westers georiënteerde landen nadrukkelijk aanwezig.

Al-Qaida (AQ) heeft in het nabije verleden de Tsjetsjeense strijd omarmd en beschouwt die strijd als onderdeel van de mondiale jihad. Hoewel het primaire doel de afscheiding van de Noord-Kaukasische regio van Rusland is, proberen Tsjetsjeense terroristische structuren die uit te bouwen tot een (groot deel van het) Russisch grondgebied bedekkend netwerk. Om hun politieke doelen te realiseren, prefereerde Al-Qaida terroristische methoden boven de gebruikelijke geweldsinstrumenten. Hun uiteindelijke doel was en blijft het stichten van een kalifaat in de noordelijke Kaukasus. Die wens heeft IS overgenomen.

Voor experts is het duidelijk dat door de verscherpte veiligheidsmaatregelen van de Tsjetsjeense president Kadirov het extremistische zwaartepunt is verschoven van Tsjetsjenië naar Dagestan. Volgens onbevestigde berichten vechten of vochten ruim 2000 Dagestaanse strijders in Syrië en Irak. Ontwikkelingen sinds het eerste halfjaar van 2016 lijken te bevestigen dat de concurrentiestrijd tussen aan IS en Al-Qaida gelieerde groeperingen in Dagestan, is opgelaaid. Aanslagen worden uit naam van beide netwerken gedaan en die propagandaoverwinningen zouden kunnen leiden tot extremistische aanslagen in het zuiden en het hartland van Rusland. De ontwikkelingen in Dagestan moeten het Kremlin grote zorgen baren. Het is dan ook de vraag hoe het jihadisme in Dagestan geneutraliseerd kan worden en voorkomen wordt dat Dagestan als een uitvalsbasis voor het projecteren van de jihad naar het hartland van de RF benut wordt. Bovendien is het de vraag hoelang het Tsjetsjenië van Kadirov met geld en privileges zoet gehouden kan worden.

In hoeverre de IS-machtsbasis in de noordelijke Kaukasus met ondersteuning van de ‘Caucasus Emirate Grouping’ tot volle ontplooiing kan komen, blijft duister door de vermoedelijke dood van Abu Omar, de Tsjetsjeen. De betreffende actie van Russische speciale anti-terreureenheden in Sint-Petersburg heeft op 17 augustus 2016 wel onderstreept dat IS extremistische cellen in Ruslands grote steden heeft geïnstalleerd. Dagestan wordt, naast het projecteren van onrust en verderf in de Kaukasus-regio, benut voor het lanceren van aanslagen in het hartland van Rusland.

Islamitische geweldsexplosies blijven dus niet beperkt tot de noordelijke Kaukasus. Het is nog maar de vraag hoelang de Tataren in het Wolgabekken buiten de invloed van IS kunnen blijven en zich afzijdig kunnen houden van aanslagen. Daarnaast ligt ook het jihadistische gevaar vanuit de Aziatische buurlanden op de loer. Het wachten is op een moment waarop de situatie in een van de aangrenzende Centraal-Aziatische republieken uit de hand loopt. Zo´n destabilisatie heeft een grensoverschrijdend effect en kan overslaan naar de kwetsbare zuidelijke republieken van de RF: Tsjetsjenië en Dagestan. Het is bovendien niet ondenkbaar dat een langer durende destabilisatie van het zuiden en diens periferie overslaat naar andere delen van de RF, en het is zelfs niet meer ondenkbaar dat die op de deur van het Kremlin zal kloppen.

Hoewel Poetin regelmatig de wereld buiten de grenzen van de RF laat weten het jihadistische monster gekooid te hebben, lijkt dat in de praktijk niet het geval te zijn. Die ontwikkelingen zijn het onvermijdelijke gevolg van de huidige structuur van de RF als erfenis van de Sovjet-Unie. Kon in de Sovjetperiode nog gebruik worden gemaakt van ‘dwingende maatregelen’ om bevolkingsgroepen onder de duim te houden, met het introduceren van een zekere vorm van democratie is die gewelddadige benadering gedeeltelijk losgelaten en daarvoor in de plaats werd een los samenwerkingsverband gecreëerd, dat de basis is van een niet te stoppen desintegratieproces.

Groeiende instabiliteit in Centraal-Aziatische staten

Buiten de landsgrenzen heeft het instappen van RF in de geweldscrisis in Syrië de stabiliteit aan de oostgrens niet bevorderd. Behalve de rivaliteit in Afghanistan tussen AQ en Taliban versus IS en het streven van IS naar de stichting van een Khorasan emiraat[16], is het ook in Oezbekistan en Tadzjikistan goed mis.

Het gros van de Centraal-Aziatische jihadisten in Syrië komt uit Oezbekistan en in mindere mate Tadzjikistan. In Syrië hebben militante Oezbeekse jihadisten een verbond gesloten met het voormalige Al Nusra.[17] Deze in januari 2017 gestichte nieuwe islamitische, sterk hiërarchische coalitie streeft naar een streng Wahabistisch georiënteerd kalifaat en de val van Assad is daarvoor de belangrijkste randvoorwaarde.

In Centraal Azië hebben evangelisten uit Turkije, Saoedi Arabië, Egypte en Iran in de jaren ´90 goed werk verricht om het ideologische hiaat door de val van de Sovjet-Unie met de islam adequaat te vullen. Zoals elders in het Midden-Oosten heeft het gros van die staten zich laten bekeren tot de soenni-islamitische stroming. In die staten bloeide in het laatste deel van de 20^ste eeuw een groot aantal islamitische bewegingen op. Voorbeelden zijn de Islamitische Renaissance Partij in Tadzjikistan, die de sharia op ‘democratische’ wijze wil invoeren en de Islamitische Beweging in Oezbekistan die streeft naar een Aziatisch kalifaat als springplank naar een mondiaal kalifaat. De Oezbeekse groepering wordt internationaal beschouwd als een terroristische organisatie. Alle islamitische bewegingen in Centraal Azië (CA) streven naar een islamitische staat waarin de sharia de officiële wetgeving is en de soenni-islam de staatsreligie resp. het regime vormt.

De Centraal-Aziatische staten hebben een groot contingent jihadi´s[18] in Syrië en terugkerende jihadveteranen zijn een doorn in het oog van zittende regeringen. De islam boert goed en dat wordt duidelijk door het groeiende volume moskeeën en madrassa´s. Gelet op de doelstellingen van de islamitische bewegingen en de oprukkende IS in Afghanistan die een Khorasan-emiraat voor ogen heeft, wordt de toestand in de betrokken Centraal-Aziatische staten er niet beter op.

Het Khorasan-emiraat

Er is een aantal islamitische bewegingen dat in CA een kalifaat of emiraat wil stichten. Dat maakt de stap naar een aansluiting met het Kaukasische emiraat simpeler en het gevaar voor Poetin c.s. groter. Van Pakistan en China tot aan de Kaspische Zee kan een aaneengesloten soenni kalifaten- of emiratengemeenschap als een gordel Iran in het noorden afsluiten. Gezien de karakteristieken van de diverse islamitische bewegingen en het feit dat ze allemaal de sharia willen invoeren, heeft Azië te maken met extreme, niets ontziende jihadistenbewegingen.

…Pakkie brood mee

Dat is het advies aan Poetin c.s Het wordt een lange, moeizame strijd tegen een niets ontziende tegenstander die de tijd aan zijn zijde heeft. Onderschatting van de buitenlandse islamitische dreiging kan de binnenlandse problemen doen groeien en daarmee is een implosie van de RF dichter bij dan de laatste twee decennia het geval was.

——————————————————-

[1] De federale regering is overigens van plan het aantal terug te dringen naar 50.

[2] De Krim werd in 2014 als tweeëntwintigste republiek toegevoegd.

[3] In het Russische ‘Verre Oosten’ bij het zuiden van China.

[4] De gebeurtenissen in 1991 vormen de achtergrond voor de huidige hybride strijd die Poetin voert tegen Oekraïne en de Baltische staten, en als de voortekenen niet bedriegen zal die strijd op korte termijn ook tegen Belarus gevoerd worden. In dat geval zijn de afspraken in het Akkoord van Minsk waardeloos geworden.

[5] De regering hield een referendum waarin meer dan 60 procent van de bevolking stemde voor een volledige onafhankelijkheid met een op zichzelf staande entiteit binnen internationaal recht.

[6] Tatarstan beschikt naar schatting over 1 miljard ton aan ruwe olie en exporteert daarvan circa 32 miljoen ton per jaar.

[7] Politieke entiteit en grote welvaart door fossiele brandstoffen (aardolie en gas).

[8] Marie El:  Machineconstructie-, metaal- en houtbewerkingsindustrie.

[9] Tsjoevasië: meer dan 70 % oorspronkelijke bevolking.

[10] Bashkortostan: grote olie- en gaswinningsindustrie.

[11] Mordovia: machineconstructie-, chemische-, houtbewerkings- en voedselverwerkings-industrie.

[12] Sakha bezit grote hoeveelheden olie en aardgas, kolen, goud, zilver, tin en wolfraam en is bovendien verantwoordelijk voor 99% van de Russische diamantindustrie en levert 25% van de delving van diamanten ter wereld.

[13] Buryatia bezit enorme voorraden aan goud, wolfraam, zink en uranium.

[14] Kaliningrad: Het door de Sovjet-Unie illegal deel van Oost Pruisen

[15] Artikel :Jihadistische hoofdpijn voor Poetin

[16] Dekt de helft van Toerkmenistan en Oezbekistan en geheel Tadzjikistan en Kirgizië

[17] Sinds juli 2016 omgedoopt in Jabhat Faleh al-Sham.

[18] Geschat wordt dat circa 6000 inwoners van de Centraal Aziatische republieken in Syrië actief zijn.