Hybride oorlogvoering

De laatste tijd laten politici, zelfbenoemde kenners en experts weer vaak de term ‘hybride oorlogvoering’ uit de mond rollen. Een uitleg wat met die term bedoeld wordt, blijft achterwege.

Vermoedelijk omdat ze niet weten wat de strekking is en het wel stoer is om een dergelijke term als containerbegrip in discussies in te brengen. In de periode 2002-2005 beschreef ik hybride oorlogvoering als volgt:

“Een continuüm met een bandbreedte aan mengvormen van militaire en niet-militaire activiteiten die deel uitmaken van open einde conflicten”

Door het toen nog ontbreken van kennis en informatie moest de uitleg beperkt blijven tot een ruime omschrijving die vermoedelijk meer vragen dan antwoorden opwierp. In de decennia daarna is mede door het veelvuldig gebruik van de term in combinatie met de inspanningen van Moskou om staten die geen deel uitmaken van de Russische Federatie (RF) resp. BRICS tijdelijk en plaatselijk te destabiliseren.  

Uitleg van hybride oorlogvoering

In een groot aantal Rusland-artikelen is uitleg gegeven aan de Russische benadering van hybride oorlogvoering en het lijkt hoofdzakelijk te draaien om manipuleren, creëren, rekruteren, maskeren, intimideren en economisch chanteren. Manipuleren van media in binnen- en buitenland om de publieke opinie te masseren en – desnoods door desinformatie – te sturen in de gewenste kompasrichting. Creëren van een machtsbasis in staten waar etnische Russen respectievelijk Russisch sprekende delen van een samenleving een niet te negeren minderheid vormen en hun basale mensenrechten worden geschonden dan wel het gevaar bestaat dat zij worden onderworpen aan (componenten van) etnische zuivering. Rekruteren van (militaire) hulp of politieke ondersteuning van buiten, om het bereiken van Russische doelen in de doelregio een breed draagvlak te geven. Maskeren van het gebruik van geweldsmiddelen om anderen te kunnen beschuldigen van geweldserupties en ontwijken of uitlokken van VN-resoluties.

Een goed gevulde gereedschapskist

Hybride oorlogvoering lijkt de grote hobby van de Russische Napoleon en regelmatig schiet hij nieuwe initiatieven de wereld in om zijn gereedschapskist aan te vullen. In de achterliggende decennia werd de gereedschapskist met een aantal nieuwe instrumenten ruimer en diverser gevuld. Aanvankelijk leek die gereedschapskist slechts twee of drie instrumenten te bevatten: benutten van doelen en ontwikkelingen van het islamitische extremisme buiten Russische grenzen en migrantenstromen die daardoor ontstonden. Effecten van die twee werden vaak gestuurd en versterkt door het verspreiden van nepnieuws als politiek pressiemiddel op Europese staten. Die drie initiatieven beantwoorden aan de basiskenmerken van hybride oorlogvoering en ze konden Poetin separaat en/of samen ondersteunen in zijn streven de Russische invloedsfeer in Midden-Europa, West-Azië en Midden-Oosten uit te breiden en te verdiepen.

Instrumenten in de vorm van Initiatieven

Onder het motto “fund a cyber-campaign to troll opponents of Moscow, demotivate enemies” on social media, and collect personal data of opponents” speelde en speelt nepnieuws een belangrijke rol binnen de hybride strijd die het Kremlin al een decennium tegen vooral het westen voert en herhaaldelijk heeft bewezen de gewenste effecten binnen Europa en VS te genereren[1].

Binnen de context van nepnieuws speelt een trollen-netwerk, dat zich in de periode tot 2020 moest concentreren op het consensus beginsel van NAVO en EU, een relevante rol. Verdeeldheid, spanning, wantrouwen zijn en waren de producten die de trollen van de trollenfabriek in St. Petersburg moesten afleveren om de coherentie in beide verdragsorganisaties op de helling te zetten[2]. De gemanipuleerde hetze tegen het plan van de drie Baltische staten om op de locatie van de NPP Ignalina (door de Sovjet-Unie gebouwd met gelijksoortige karakteristieken en gelijksoortige risico’s als die in Tsjernobyl werd in 2009 gesloten) een nieuwe kerncentrale te bouwen om afhankelijkheid van Russisch aardgas en olie te minimaliseren, bevestigde dat het werk van de trollenfabriek resultaten opleverde. Het Kremlin verspreide de informatie dat een kerncentrale gevaar op zou leveren voor de lokale bevolking en het door de Baltische staten in 2012 uitgeschreven referendum om een mandaat van de bevolking te krijgen voor een nieuwe kerncentrale, haalde het niet. Geen Baltische uitvoering van de kerncentrale.

Naast het islamitische extremisme, migrantenstromen, nepnieuws en trollennetwerk  heeft Moskou nog een aantal nieuwe instrumenten gevonden/gesmeed om politieke doelen m.b.v. hybride oorlogvoering kosteneffectiever te realiseren. De oprichting van een antiterrorisme task force (TF) met grensoverschrijdende karakteristieken en een vreemdelingenlegioen ’the Russian way’ zijn twee van die nieuwe instrumenten.  Met de TF probeerde hij zijn invloed in alle staten van het CIS te waarborgen en uit te breiden. Met het tweede (dat later werd geïdentificeerd als groene mannetjes en overging in Wagner PMC) probeerde en probeert hij op een heimelijke manier ongewenste bedreigingen in te dammen door tegenstanders uit te schakelen en de mogelijkheden van een ‘vijfde colonne’ buiten Ruslands grenzen te verruimen[3].

Het Kremlin heeft de  militanten van de Wagner PMC regelmatig als groene mannetjes gebruikt om de randvoorwaarden te scheppen voor een voor Moskou gunstig politiek klimaat. Groene mannetjes die plotseling op het strijdtoneel verschenen en verschijnen om doelstellingen van het Kremlin te bereiken. Groene mannetjes waarvan niemand lijkt te weten waar ze vandaan komen. Hun opdracht is  het destabiliseren en stabiliseren, permanent uitschakelen van ongewenste tegenstanders. Zoals in CAR en Venezuela waar die groene mannetjes opdracht hadden om de Russische belangen (schaarse hoogwaardige grondstoffen, petrochemische samenwerking en pain in the ass van de VS) veilig te stellen[4]. Die groene mannetjes verschijnen tegenwoordig in diverse Afrikaanse Midden- en Zuid-Amerikaanse staten. In combinatie met die groene mannetjes hebben in Europa ook Poetin-vriendelijke motorbendes in het achterliggende decennium een rolletje gespeeld..

Van initiatief naar breekijzer

De vraag die lang is blijven hangen en nog steeds niet afdoende is beantwoord: ’wanneer worden initiatieven echte breekijzers?’ Het kunnen materialiseren van initiatieven werd in de periode 2015-2019 nog doorkruist door de slechte vooruitzichten van de Russische economie en het verloop van de geweldsontwikkelingen in de twee genoemde crisisregio’s Midden Oosten en West Azië. Geld en tijd: twee factoren die Poetin niet in de hand heeft en het zag er in de genoemde periode nog naar uit dat die hem nog regelmatige een slechte nachtrust zouden bezorgen. Het islamitisch extremisme groeide aan de oostgrenzen van de CIS en doelen binnen de Russische grenzen werden bedreigd en het effect van migrantenstromen als drukmiddel op lidstaten van EU en NAVO was niet zo groot als verwacht.

Georgië

In 2008 heeft het Westen in Georgië kunnen zien hoe groot de effecten van kinetische en niet-kinetische instrumenten zijn die binnen een hybride oorlogvoering context worden ontplooid om politieke doelen te bereiken. Eerst werden hybride inspanningen in Abchazië en Zuid Ossetië  opgeschroefd om een Russische bezetting van beide regio´s te formaliseren: Russische paspoorten werden op grote schaal aan de bevolking van beide regio´s ruimhartig verstrekt’.Russische staatsmedia bleven voortdurend  benadrukken dat de grenzen van 1991 zoals bij de onafhankelijkheid van Georgië vastgesteld, historisch incorrect waren en die incorrectheid rechtgetrokken moest worden. Frequent werd in de berichtgeving de ontevredenheid van de bevolking van beide provincies benadrukt en hun ultieme wens om aansluiting bij de RF onderstreept. De ingreep slaagde en de twee genoemde regio’s werden proxy’s van Moskou[5].

Baltische staten

Begin 2016 leek het er op dat Poetin een Georgië-scenario voor de Baltische staten op de plank had liggen en de grootschalige oefening ZAPAD 2017 als springplank zou dienen. Het scenario van ZAPAD 2017 gaf de indruk dat die aanpak werd aangepast om te voorkomen dat de Baltische Staten sterker en steviger zouden gaan integreren in westerse politieke, economische en militaire structuren. Het had er alle schijn van dat de Russische aanpak om de Baltische staten uit de ongewenste westerse greep ( ze hadden zich in 2004 bij EU en NAVO aangesloten) los te weken, verschoof van een militair-agressieve houding naar een gemaskeerde en minder kostende hybride operatie zoals die na de inval in en annexatie van de twee gebieden in Georgië is gevoerd,

Waarom zou Poetin toen niet een van zijn instrumenten uit de hybride gereedschapskist halen om het scenario van het SputnikProgram volgend, een of alle drie Baltische staten te destabiliseren? Geen van de Baltische staten had een sterke homogene bevolkingssamenstelling; een opmerkelijk percentage heeft sterke historische banden met de Russische Federatie en zou niets anders wensen dan weer te kunnen schuilen onder de Russische veiligheidsparaplu. Door regionalisatie en de Baltische regio te splitsen op basis van demografische en geografische vertrekpunten, had Moskou een poging kunnen doen om zonder een gewapend conflict, de politieke toestand in een van de Baltische staten te destabiliseren. 

De mate van gedetailleerdheid van het beschreven scenario weerspiegelde de directe betrokkenheid van het Kremlin bij het opstellen daarvan. Het stond buiten kijf dat het Kremlin stevige richtlijnen aan de redactie van SputnikProgram had verstrekt om de onrust bij de Balten aan te wakkeren. Het regionaliseringscenario maakte dientengevolge deel uit van Poetins hybride oorlogvoering. Die opzet mislukte.

Oekraïne

In 2016 en 2017 is uitgebreid uit de doeken gedaan dat het Kremlin door toepassing van een operationeel scenario waarin hybride instrumenten en hardware middelen centrale rollen speelden, er in geslaagd was om zijn invloed uit te breiden naar een deel van het oosten van de Oekraïne en twee proxy republieken die door Moskou-aanhangers van de grond getrokken waren. In die artikelen is helder gemaakt dat na de annexatie van de Krim en de creatie van die twee proxy republiekjes het Kremlin in 2014 twee voeten op Oekraïens grondgebied had gekregen en de volgende stap gezet kon worden om het lang gewenste Novorossyia (vooralsnog begrensd tot vier oblasten Luhansk, Donetsk, Zhaporizhzhia en Cherson) op de noordkust van de Zwarte Zee te stichten.

Door afspraken die in Minsk waren gemaakt over het heden en de toekomst van het oosten van de Oekraïne, kon de toestand voorlopig gestabiliseerd worden. In die zin dat grootschalige gevechten nog niet zijn uitgebroken. In de periode 2016-2022 werd door uitspraken van vooraanstaande politici als Merkel en Hollande, in een latere fase gevolgd door Von der Leyen en Stoltenberg, pas helder dat het Westen de Minsk-akkoorden misbruikt hebben om tijd te winnen voor de opbouw en versterking in offensieve zin van de Oekraïense krijgsmacht[6]. Pas in 2022 kwam het echte breekijzer op tafel: een RF strijdmacht

De gereedschapskist van Poetin

Hybride oorlogvoering is één van middelen om de door hem gewenste correcties van – in zijn ogen historisch onjuiste – grenzen in het oosten van Europa door te voeren en zijn internationale invloed te vergroten. Vooral de begrenzingen van het oosten van Oekraïne en de Baltische staten waren en zijn een doorn in het oog en lang zag het er naar uit dat Poetin het zwaartepunt van zijn hybride oorlogvoering – afhankelijk van ontwikkelingen in en reacties van het Westen – zou verschuiven van het oosten van Oekraïne naar de Baltische staten en vice versa.

Het is om moverende redenen die uitbundig zijn belicht in tientallen artikelen op de website van Sta-pal, de Oekraïne geworden. Met dank aan het politieke beleid van het Westen in de periode 2002-2022.

[1] Zie artikel “Liar. Liar” uit april 2018

[2] Zie het artikel “Informatie en Trollen” uit november 2017

[3] Zie het artikel “Nieuwe Instrumenten in de Russische gereedschapskist” uit  augustus 2015

[4] Zie artikelen “Dreigt een Nieuwe Caribische Crisis?” en “Venezuela” uit mei resp. augustus 2018

[5] Zie artikel “Russische Oprispingen in de Kaukasus” uit mei 2017

[6] Zie het artikel “Gebrek aan Voortschrijdend Inzicht.” uit  juli 2017.