Zoals werd verwacht heeft Trump op 11 en 12 juli de aanval geopend op de NAVO en vooral Duitsland. Tijdens het ontbijt gaf hij op 11 juli de roerganger van de EU een tekst mee om te overdenken:
“Wij worden geacht Europa te bewaken tegen Rusland, en Duitsland gaat gewoon jaarlijks miljarden en miljarden dollars betalen aan Rusland. Dus wij verdedigen Duitsland, wij verdedigen Frankrijk, wij verdedigen al die landen. En dan sluiten veel van die landen een pijplijndeal met Rusland, waarbij ze miljarden dollars betalen aan de staatskas van Rusland”.
Vanzelfsprekend kwamen de anti-Trumpers uit hun holen gekropen om de Amerikaanse president te ridiculiseren.
Problematiek
Donald Trump. Afb: wikimedia-commons
Voor een evenwichtige analyse van de woorden van Trump is de Amerika- en Europavolger opnieuw aangewezen op buitenlandse mediaberichten, in dit geval de Neue Züricher Zeitung (NZZ). De berichtgeving in de NZZ belicht de problematiek op een heldere manier. Waar draait het om? Om drie zaken: de huidige status van de Duitse krijgsmacht, het bereiken van de afgesproken NAVO-norm van 2% van het BNP in 2024 en de levering van Russisch gas aan Europese lidstaten in het algemeen en Duitsland in het bijzonder.
Tegenstrijdigheid
Europese politici inbegrepen de twee M´s[1] hebben de afgelopen jaren voortdurend Rusland afgeschilderd als het grootste veiligheidsrisico voor Europa. De inval in Georgië, de annexatie van de Krim, de strijd in de Donbass, het opschroeven van de druk op Baltische staten, ZAPAD 2017 in de periferie van het NAVO-territoir en gasleveringen via Oekraïne die herhaaldelijk als politiek instrument in het buitenlandse beleid van Rusland zijn opgenomen[2]; ontwikkelingen en gebeurtenissen waardoor het spanningsveld op het Europese continent herhaaldelijk opliep. Benadrukten Europese politici na de verkiezing van Trump tot de nieuwe president van de VS niet herhaaldelijk hun zorgen dat Trump de banden met Poetin zou aanhalen en de scherpe sancties tegen Rusland zou verzachten? Het tegenovergestelde is gebeurd. Trump heeft de Amerikaanse sancties tegen Rusland verscherpt en Europa onder leiding van de twee M´s was merkwaardig genoeg bang dat die ontwikkeling als een boemerang op de verhoudingen in Europa zou terugslaan.
De holle Duitse reus
Een paar dagen voor de NAVO-top kwam de bondskanselier met de volgens haar verheugende mededeling dat zij van plan was om het Duitse defensiebudget met €4 miljard te verhogen, waardoor die van 1,27% naar 1,31% BNP zou stijgen, op gelijke hoogte als Portugal en nog steeds ver verwijderd van de 2% BNP-norm. Er wordt optisch gezien veel geld in de Duitse krijgsmacht gepompt. Desondanks is de status van de Duitse gevechtskracht zorgelijk. Als een van Europa’s militair sterkste partners heeft Duitsland, net als Nederland en België, haar defensie decennia lang onacceptabel verwaarloosd. Het gevolg is dat de voorraden reservedelen en componenten zo ver onder de noodzakelijke niveaus zijn gezakt dat het rollend, vliegend en varend materieel nauwelijks operationeel is. Geen enkele Duitse onderzeeër is op dit moment inzetbaar. Van de 15 Duitse fregatten zijn er slechts 9 operationeel. In februari van dit jaar moest de Duitse legerleiding toegeven dat slechts 39 van de 128 Eurofighters inzetbaar zijn en slechts 26 van de 96 Tornado’s in staat zijn hun taken uit te voeren. Bij de landmacht is de situatie niet veel beter. Slechts 95 van de 244 tanks zijn geschikt om onder gekunstelde omstandigheden aan oefeningen deel te nemen.
Inderdaad steekt Duitsland rond de €42 miljard in zijn krijgsmacht, maar de vraag is wat de NAVO aan de Duitse militaire gevechtskracht heeft, mocht de nood aan de man komen. Door de logistieke problematiek en het verouderde nauwelijks operationele inzetbare materieel kan Duitsland amper een substantiële bijdrage leveren in de NAVO-afschrikking richting Moskou. Merkels uitspraak dat Duitsland streeft naar een verhoging van de defensiebijdrage tot 1,5 % BNP in 2024 onderstreept haar onwil om zich aan de vorig jaar gedane afspraken te houden. Die opstelling van de Duitse bondskanselier contrasteert sterk met de koene uitspraak van Merkel dat Europa zijn lot in eigen hand moet nemen en de steun van de VS als een bonus moet beschouwen. Dat zou inhouden dat Duitsland zijn verantwoordelijkheid neemt bij de bescherming van het Europese deel van het alliantieterritoir. Gezien de staat van de Duitse krijgsmacht betekent het in de praktijk dat Duitsland zonder de VS daartoe niet in staat is. Geen wonder dat Trump opnieuw heeft benadrukt geen been te zien in de voortdurende druk op het Amerikaanse defensiebudget ten gunste van Europese lidstaten die mee willen surfen op de Amerikaanse inspanningen en nauwelijks enig initiatief ontplooien om die afhankelijkheid te verminderen.
Nordstream 2[3]
Het Nordstream-project dat tot 2006 Noord-Europese Gasleiding (NEGP), Oostzee-gasleiding of Baltische pijpleiding genoemd werd, is een tweevoudige gasleiding (een deel over land en een deel door de Oostzee) voor het transport van Russisch aardgas uit Vyborg in het noorden van West-Siberië naar Greifswald in Duitsland. De aanleg werd gestart op 9 december 2005 en het gas in de eerste leiding begon te stromen op 8 november 2011. 75% van de totale Russische gasproductie gaat naar Europa en die dekt 40% van de totale Europese aardgasbehoefte. Vanuit Greifswald lopen twee pijpleidingen om de Nordstream te verbinden met het Europese gasleidingnet. Het totale investeringsbudget bedroeg €7,3 miljard en met de gastoevoer kunnen 26 miljoen Europese huishoudens van energie worden voorzien. De verwachte levensduur bedraagt 50 jaar.
Voor de aanleg heeft Gazprom in 2005 met twee Duitse bedrijven EON en BASF/Wintershall[4] een verdrag gesloten. De eigenaar van de pijpleiding is een dochteronderneming van het Russische staatsbedrijf Gazprom; Nordstream AG, en voormalig bondskanselier Gerhard Schröder werd door de Russen aangesteld als voorzitter van de Raad van Commissarissen. Het aantal aandeelhouders werd meerdere keren aangevuld: in 2007 met de Nederlandse Gasunie en in 2010 met het Franse GDF Suez. In het aanlegplan was de mogelijkheid ingebouwd om de pijpleiding door te trekken naar Nederland en Groot-Brittannië. Na de bezetting van de Krim en de inval van door Moskou gesteunde militanten in het oosten van de Oekraïne, sloot Gazprom in 2015 een verdrag met EON, BASF, OMV, ENGIE[5] en Shell om de capaciteit van de pijpleiding te verdubbelen: een investering van rond de €10 miljard waarvan 51% op het conto van Gazprom zou komen.
Nog geen jaar na het sluiten van het verdrag trokken de Europese partners zich terug. Het Internationale Energie-Agentschap verklaarde namelijk dat Rusland die dominante positie als politiek middel zou kunnen gebruiken, en constateerde dat een uitbreiding milieugevolgen kon hebben. Gazprom/Moskou wil het project toch doorzetten, maar kan het restant van de investering niet alleen ophoesten en zou daarvoor op de kapitaalmarkt moeten lenen. Door de westerse sancties is lenen niet mogelijk en moet een andere oplossing gevonden worden. Hoewel de Europese partners zich terugtrokken, hebben ze hun investeringsopties toch opengehouden en kunnen nog steeds een sturende rol spelen bij het vinden van een financiële oplossing waar Gazprom koortsig naar op zoek is. ENGIE, OMV[6], UNIPER[7], Wintershall[8] en twee Nederlandse bedrijven – Koninklijke Shell en de Gasunie – blijken van plan te zijn om Moskou een handje te helpen, waarbij zij zich niet storen aan de sancties die sinds 2014 aan Rusland zijn opgelegd en in 2017 zijn verscherpt.
Bezien in het licht van de keren dat Rusland dreigde om de gaskraan dicht te draaien en een aantal keren dat dreigement (deels) heeft uitgevoerd, waardoor Europese lidstaten gedupeerd werden, rijst de vraag waarom Europese staten, vooral Duitsland, zich nog meer willen binden aan een, zoals ze zelf hebben benadrukt, onbetrouwbare partner als het Rusland van Poetin. Het lijkt erop dat Europese politici levensmoe zijn of een masochistisch karaktertrekje bezitten. Het antwoord hebben de twee M´s een aantal maanden geleden gegeven. Tijdens de reis van beide M´s naar Washington om president Trump ervan te overtuigen niet uit de Iran-overeenkomst te stappen, lieten ze klip en klaar blijken dat het voortbestaan van nationale concerns belangrijker is dan het beschermen van de veiligheid van Europa.
Eerst even uitzoeken, nadenken en dan pas conclusies trekken
Wanneer journalisten hun journalism of attachment eens naast zich neer zouden leggen en het echte journalistieke handwerk weer zouden opnemen, hadden ze de woorden van Trump op een journalistiek juiste manier kunnen ontkrachten, vooropgesteld dat daartoe enige aanleiding was. Ze hadden dan ontdekt dat de Duitse krijgsmacht een holle reus is die nauwelijks een geloofwaardige bijdrage aan het afschrikkingeffect van de NAVO kan leveren; Merkel streeft naar een 1,5% BNP in 2024, waarbij het maar de vraag is of ze die belofte inderdaad inlost en diverse Europese landen handelsrelaties met een onbetrouwbare partner belangrijker lijken te vinden dan de veiligheid van Europa. Het lijkt geen twijfel dat Poetin de betrokken Europese staten m.b.v. de gaslevering het mes op de keel zal zetten om van de verstikkende sancties af te komen.
Geen wonder dat de Amerikaanse president, die zich onder meer ten doel heeft gesteld om het politieke moeras in eigen land definitief te dempen, geen deelgenoot wil zijn in schimmige handelstrucjes van Europa, de NAVO-partners dwingt zich aan de vorig jaar gemaakte afspraken over de 2% BNP-norm te houden en Duitsland als een onbetrouwbare partner beschouwt.
—————————————
[1] Merkel en Macron.
[2] Rusland heeft in het achterliggende decennium meermalen de gaskraan (gedeeltelijk) dichtgedraaid
[3] Zie artikel “Europese hypocrisie”
[4] Duitslands grootste olie- en gasproducent.
[5] Franse gas- en oliegigant; voorheen GDF SUEZ S.A., een Frans multinationaal energiebedrijf dat opereert in de productie, onderhoud en distributie van elektriciteit, aardgas en duurzame energie
[6] Een Oostenrijks aardolie-, aardgas- en chemiebedrijf. Het is het grootste bedrijf van Oostenrijk.
[7] Duitse energieleverancier.
[8] een Duitse oliemaatschappij, onderdeel van BASF. Het bedrijf is actief in verschillende regio’s in de wereld met de exploratie en productie van ruwe aardolie en aardgas, en verhandelde aardgas in Europa.