Luisteren en kijken naar de berichtgeving over het Midden-Oosten is een voortdurende zoektocht naar actualiteit en juistheid van de gecommuniceerde informatie. Zenders als NPO, RTL en SBS filteren uit wat kijker en luisteraar het meest zal schokken of beantwoordt aan de eigen voorstelling van zaken.
Assad. Afb: Flickr.
In feite lijkt het op het afstemmen van operationele ontwikkelingen te velde op de oplossing in het voorschrift. Dat ging vaak mis en in feite zitten die zenders er ook regelmatig naast. Gelukkig voor ons maar beroerd voor hem en zijn familie, observeert een collega de ontwikkelingen ter plaatse en voedt ons met de noodzakelijke actuele, neutraal gekleurde en correcte informatie. Zijn laatste rapportage is als bijlage gevoegd bij Prikbord nr. 717. Met zijn rapportages kan een inzicht gekregen worden in de complexiteit van de strijd in Syrië, een complexiteit die hoofdzakelijk wordt veroorzaakt door schuivende tijdelijke en plaatselijke coalities en strijdende partijen, die frequent hun prioriteiten verleggen en aanpassen. In Syrië doet het aloude adagium opgeld dat de vijand van gisteren de vriend van vandaag is en de vijand weer kan zijn van morgen. Onze man in Damascus vergelijkt het oplossen van de Syrische strijd met het ontwarren van de Gordiaanse knoop[1] en wellicht is de oplossing die aan Alexander de Grote wordt toegeschreven de enig juiste benadering. De vraag is alleen wie wel of niet baat zal hebben met het ontwarren of doorhakken van die knoop.
Wanneer een Midden-Oostenkenner (er zijn er veel in de westerse wereld) de ontwikkelingen niet op de voet volgt en vanuit zijn studeerkamer beziet, raakt hij de draad kwijt en is zijn informatie niet actueel en in de meeste gevallen onjuist. Dat is een van de redenen dat het volgen van de Syrische strijd via de bovengenoemde zenders niet leidt tot het gewenste overzicht. Je kunt ze dan ook beter links laten liggen en concentreren op een zoektocht naar websites met gewogen informatie over de ontwikkelingen en gebeurtenissen in Syrië. Die zoektocht lijkt overigens ook op het ontwarren van een Gordiaanse knoop.
Gordiaanse knoop?
De tollen die in Syrië draaien zijn moeilijk te beheersen en Europa kan en wil aan een aantal van die tollen niet zijn handen branden. Europa aanvaardt liever de negatieve grensoverschrijdende effecten zoals migratiestromen en jihadistische aanslagen. Die terughoudendheid wordt ook gevoed door de fysieke en virtuele aanwezigheid van niet voor de strijd uitgenodigde partijen waar onder twee NAVO-lidstaten.
De strijd in Syrië is wel eens vergeleken met Risk[2]. Veroorzaakt door externe manipulatie, gevoed door externe militanten, externe wapenleveranties en gefinancierd door externe geldstromen, staat de strijd in Syrië al meer dan zes jaar in het brandpunt van de belangstelling. In die ruim zes jaar is er heel wat afgesproken en weinig daadkracht getoond om afspraken ook door te voeren. Het is vaak een herhaling van zetten, een bizar politiek tijdverdrijf, terwijl de strijd in Syrië onverdroten voortgaat en dagelijks in slachtoffers onder de bevolking resulteert.
Bij de laatste bijeenkomsten over de toekomst van Syrië valt het overigens op dat nauwelijks gesproken wordt over de effecten die de IS-weerstand en delen van het door Al-Qaeda gesteunde Hay’at Tahrir al Sham-(voormalige al-Nusra)netwerk nog steeds hebben op het verloop van de strijd. IS klampt zich wanhopig vast aan enclaves waar ze nog enige macht hebben en kan met hit and run-acties plaatselijk en tijdelijk dood en verderf zaaien. Hay’at Tahrir al Sham kan gevechtskrachtverhoudingen in Noord-Syrië en operationele uitkomsten beïnvloeden.
Het is ook onduidelijk in hoeverre Turkije IS-restanten gebruikt in de strijd tegen de Koerdische YPG en of de oliemarkten in Turkije waar IS illegaal gewonnen Syrisch en Iraakse olie aanbiedt, gesloten zijn dan wel zijn overgenomen door Turkije. Opvallend is dat angstvallig de door Iran ondersteunde inspanningen van Hezbollah buiten de gesprekken gehouden wordt. De Hezbollah-Iranconnectie, met Assad als een zeer geïnteresseerde waarnemer in de coulissen, vormt een groeiende bedreiging voor Israël, de enige democratisch georiënteerde staat in het Midden-Oosten.
Door deze observaties kunnen drie min of meer coherente theaters op Syrische grondgebied geïdentificeerd worden, namelijk:
- Turkije en geallieerden versus Koerden, tijdelijk versterkt door Assads strijdmacht in het noordelijke Turks-Syrische grensgebied. De werkelijke doelstelling van die tijdelijke alliantie in Afrin is onduidelijk.
- Hezbollah ondersteund door Iran en Assads strijdmacht versus Israël in het westelijke Israëlisch-Libanees-Syrische grensgebied, waarbij de loyaliteit van PLA en Hamas ondersteund door de Moslimbroederschap nog steeds onduidelijk is.
- Twee allianties die elkaar in diverse gebieden bestrijden: Syrische versus door de USA geleide coalitie, waarbij directe confrontaties tussen Russische Federatie en USA, resp. Turkije en USA, resp. Iran versus Israël niet onmogelijk zullen zijn.
De laatste ontwikkeling is de inval van Turkse grondeenheden en luchtplatformen, die onder de naam operation Olive Branch een paar maanden geleden is gelanceerd.
Operation Olive Branch
Turkije acht zich naast RF en Iran instrumenteel voor een politieke oplossing van de Syrische strijd in termen van het bewaken van een deel van de in Astana overeengekomen de-escalatiezones op het grondgebied van Syrië. Er zitten wel een aantal addertjes onder het gras.
Net als bij Poetin het geval is, zijn ook voor Erdogan de (materiële, personele en financiële) kosten hoger geworden dan voorzien. Ondanks de jarenlange militaire bemoeienissen heeft hij zijn twee doelen – neutralisatie van het Koerdische gevaar en het realiseren van een bufferzone in Noord-Syrië en Irak – nog lang niet bereikt. Hoe het een (Syrische soevereiniteit) met het ander (schending van Syrisch territoir) rijmt, is vooralsnog onduidelijk. Het zal wel veel te maken hebben met Assad in Damascus en de olierijke bronnen in Noordoost-Syrië.
Erdogan, die net als Poetin alle krachten die tegen zijn beleid zijn benoemt als terroristen en blijkbaar ook besmet lijkt te zijn met een beperkte Einkreisungsparanoia, beschouwt de Koerdische Beschermingstroepen voor de Koerdische bevolking (YPG) als de militaire tak van de PKK. Omdat de PKK als een terroristische structuur wordt bestempeld, beschouwt hij de leden van de YPG ook als terroristen en dus moeten die in het grensgebied met Syrië worden vernietigd. Ondanks het feit dat Turkije en de USA beide Assad weg willen hebben, is de aanwezigheid van de Koerden in het noorden van Syrië en hun wens voor een Groot Koerdistan het grote strijdpunt tussen de twee NAVO-lidstaten. De YPG heeft op de grond, gesteund door de luchtmacht van de USA/coalitie, de strijd tegen IS gevoerd en vindt dat de door de USA geleide coalitie operationele en morele verplichtingen heeft om hen in de strijd voor onafhankelijkheid te steunen. De vraag is wat de regering-Trump in het Midden-Oosten voor ogen heeft en of hij de Koerden wel of niet wil steunen. Assad heeft niet stilgezeten en, vermoedelijk tegen de zin van Moskou, troepen naar Afrin gestuurd om de Koerden te steunen in hun strijd tegen de Turkse invasiemacht.
De Turkse invasie heeft een ietwat merkwaardige naam gekregen. De Turkse legerleiding zal er ongetwijfeld iets anders mee bedoelen dan de strekking van de naam reflecteert. Met de informele instemming van Poetin (een pro-Assad-actor) en gesteund door een aantal anti-Assad militante groeperingen (o.m. Free Syrian Army[3]) in het gebied, hebben Turkse troepen met een Erdogan, die onderweg dreigementen richting de USA uitte, eind januari de opmars ingezet richting Afrin om een wig te drijven tussen Koerden in het noordwesten en hun broeders in het noordoosten van Syrië. Een vervolgactie richting Mandj en/of Idlib is niet uitgesloten. De opmars naar Afrin moet vier hindernissen passeren:
USA grondtroepen in Mandjib op nog geen 120 km van Afrin. Erdogan heeft gedreigd ook Mandjib te willen innemen. De vraag is wat de regering-Trump met zijn M$550 budget gaat doen en inderdaad een confrontatie tussen twee NAVO-landen of tussen Assad/Moskou en de USA/coalitie dreigt.
Syrië heeft gedreigd op te treden tegen de Turkse invasiemacht. Het ziet de inval als een daad van agressie en zal opdracht geven om Turkse platformen aan te grijpen. Het luchtruim boven Afrin wordt bovendien beheerst door de Russen.
Wanneer de Koerden in Afrin worden versterkt met YPG troepen uit andere delen, moet de Turkse strijdmacht opboksen tegen 20.000 tot 30.000 ervaren, geharde, hoog gemotiveerde en goed bewapende Koerdische troepen. Omdat de Turken weinig succesvol waren in hun strijd tegen islamitische jihadisten, moet dit tot nadenken stemmen.
Restanten van IS en Hay’at Tahrir al Sham kunnen, gebruikmakend van een Turks-Koerdische militaire botsing, gebieden terugnemen in Noord- en Oost-Syrie, die door de Koerden noodgedwongen verlaten worden. Het is twijfelachtig of de USA dat laat gebeuren.
De Russen hebben volgens de geruchtenmachines de Koerden in Afrin de keus gegeven tussen de confrontatie met Turkse troepen, of het overhandigen van de stad en de omringende gebieden aan Assad, te integreren in de Syrische staat en wonen en leven als Syrische staatsburgers. Dat voorstel lijkt een ander licht te werpen op de steun die Assad de Koerden heeft toegezegd. Ondanks de oorlogszuchtige retoriek van Turkse autoriteiten is de opmars naar Afrin geen fluitje van een cent. Het is oppassen dat de kosten de baten niet sterk zullen overschrijden.
Israël
Israël probeert door luchtaanvallen en raketbeschietingen op Iraanse operationele steunpunten, Hezbollah-wapenopslagplaatsen, munitiebunkers en wapenkonvooien in Syrië en Libanon een gecombineerde Hezbollah-Iran-dreiging in te kapselen en uit te bannen. Vermoedelijk worden ze daarbij geholpen door anti-Assad-militanten op de Golanhoogte om hun claim op die regio kracht bij te zetten. De reactie op de Iraanse drone heeft geresulteerd in enorme verliezen bij de Syrische luchtafweereenheden en is een waarschuwing aan Iran of – onder de huidige omstandigheden – een oorlog met Israël wel de juiste vervolgactie is op weg naar de Middellandse Zee. In een luchtruim dat de facto door de Russische luchtmacht beheerst wordt, heeft Israël honderden missies in het Syrische luchtruim afgewerkt en het lijkt er op dat die missies met instemming van de Russen gevlogen worden. Wellicht dat Poetin beide sjiïtische opponenten wil waarschuwen de door hem aangegeven grenzen niet te overschrijden. Het is de politieke top en de Israëlische bevolking inmiddels duidelijk geworden dat de dreiging aan de Israëlische grenzen herkenbaar is en ondanks alle rode lijnen niet meer genegeerd kan worden.
Oorlogen in een oorlog
Hoewel het onduidelijk is hoe het spelletje Risk in de grensgebieden gaat verlopen, wordt wel helder dat de verwachting dat het gewapende conflict in Syrië door het territoriale verlies van IS naar het einde liep, door de Turkse invasie en de opdringerige Hezbollah–Iran alliantie in het grensgebied van Libanon en Syrië met Israël, de grond is ingeboord. Iran heeft door zijn onlangs afgevangen drone Israël een vervelende boodschap gestuurd “We staan aan de grens en zijn niet van plan weg te gaan”. Een boodschap die onderstreept dat de combinatie intussen de rode lijnen[4] die Israël in de loop van de Syrische strijd had getrokken en naar Assad had gecommuniceerd, gepasseerd lijkt te hebben. De vraag is nu of en in welke mate allianties tijdelijk en plaatselijk gaan veranderen en operationele prioriteiten worden afgestemd op het bereiken van politieke doelen.
Vermoedelijk zijn Rusland en de USA nu aan zet om op de een of andere manier een troefkaart uit de mouw te schudden, waarmee ten eerste de oorlogen in de oorlog gestopt kunnen worden en vervolgens op Syrisch territoir weer een broze stabiliteit gerealiseerd kan worden om diplomatieke inspanningen tijd en ruimte te geven de Syrische crisis op een politieke manier op te lossen.
Maar het kan binnen korte tijd weer allemaal anders zijn.
————————————
[1] Bij een moeilijk probleem met veel vastberadenheid toch een beslissing nemen en daar wringt de westerse en vooral de Europese schoen: vastberadenheid en beslissing zijn twee allang vergeten termen.
[2] Zie artikel “Risk Islam Style”
[3] De geruchten stellen dat de USA in Washington een bijeenkomst hebben gehad met autoriteiten van de FSA (het is echter onduidelijk aan welke kant die zich hebben geschaard en wat hun positie binnen de gefragmenteerde SFA is) waar hen het aanbod is gedaan om deel te gaan uitmaken van de Syrian Defense Forces (SDF)
[4] Geen aanvallen op noch schendingen van gebieden die door Israël gecontroleerd en beheerst worden, geen Hezbollah militanten en Iraanse militairen in de omgeving van de Golanhoogte, geen Iraanse wapenleveranties aan Hezbollah, geen verschuivingen in de gevechtskrachtsverhoudingen