Religieus extremisme

“In het christendom staat de waarheid en in de islam de toepassing van gerechtigheid centraal”

Afshin Ellian, 2010, intellectueel.

Afshin Ellian. Afb: wikimedia.

Met de uitspraak “niet alle takken van de islam zijn radicaal en moeten door het westen vijandig benaderd worden” start de managementsamenvatting van de Middenoosten/Noord Afrika rapportage # 37 (maart 2005) van de International Crisis Group (ICG)[1]. Op zich een opmerkelijke uitspraak. Natuurlijk is het inmiddels ook bij de doorsnee burger duidelijk geworden dat niet alle moslims, moordende Jihadisten zijn, maar de manier waarop bepaalde moslim individuen en organisaties zich binnen diverse bestuurslagen manifesteren, heeft veel weg van een sluipende vorm van bestelerosie. Uit die mediaberichten blijkt dat het destabiliseren van delen van een samenleving ook met niet-gewelddadige instrumenten op termijn kan worden gerealiseerd.

Slechts een handvol islamitische bewegingen bedienen zich van grof geweld om politieke doelen te bereiken, Bij die discussie  over wel of niet gewelddadig zijn van een islamitisch netwerk, draait het vaak om het antwoord op de vraag of de islam als een religie of een ideologie benaderd moet worden. Voor de doorsnee burger die direct geconfronteerd kan worden met het vernietigend en vernielend effect van islamitische gewelddadigheid, is dat verschil absoluut niet relevant. Voor de policor politicus klaarblijkelijk wel, omdat daarmee de rol van de islam en moslim gebagatelliseerd of in Engelse termen “gespind” kan worden.

Omdat Nederland het land van de meningen is en vrijwel iedereen die een boek over de islam heeft gelezen zich als een expert voor TV en radio om zijn mening laat vragen, is het interessant om een van die experts aan het woord te laten.

In Trouw stelde Matthijs Kronemeijer[2]  dat de islam een religie én geen ideologie is. In het artikel staan de volgende teksten:

“men kan zeker verdedigen dat bepaalde vormen van de islam sterk geïdeologiseerd zijn. Men kan er ook op wijzen dat individuen de islam beleefd hebben als onderdrukkende ideologie. Dat is allemaal legitiem en ook van toepassing op het christendom en allerlei andere religies. Maar om daarmee te stellen dat ’de’ islam een ideologie ’is’, is de waarheid geweld aandoen”en over het verschil tussen een religie en ideologie verschijnt de volgende uitleg “religies kennen een grote bandbreedte van opvattingen en levenshoudingen (ook al verketteren deze elkaar soms)…. religie is persoonlijk en aanhangers voelen zich vaak in geweten gebonden door de levensvisies en morele richtlijnen van hun godsdienst”.

Het knelpunt is dat de Islam met gewelddadige en geweldloze instrumenten politieke doelen wilt bereiken om samenlevingen te dwingen de islamitische ordening door te voeren m.a.w. het seculiere model waarvoor westers georiënteerde samenlevingen hebben gekozen moet worden ingeruild voor het symbiotische islamitische model. Goedschiks of kwaadschiks. Vanuit die invalshoek beschouwd is de islam een op religieuze basis geschoeide ideologie. Op de website freethinker wordt a.d.v. de uitleg van een ideologie op wikepedia, de islam langs de meetlat gelegd a.d.v. een beschrijvende of analytische[3]; beschrijving van een utopische situatie van de wereld, waaruit waarden en normen voortvloeien[4] en de weg die leidt van het huidige naar het utopische wereldbeeld[5]. Vanuit die invalshoek is de islam meer een ideologie dan een religie.

Er is in geen enkel deel van de islamitische wereld iets dat vergelijkbaar is met de corporatistische fascistische staten uit de westerse geschiedenis. Sterker nog, de op clan- en stamstructuren gebaseerde traditionele islamitische maatschappij, met haar verdeelde machtsstructuren, lokale loyaliteiten en besluitvorming gebaseerd op consensus, is bijna zover verwijderd van het westerse industriële staatsfascisme als mogelijk is. De moslimwereld is vol met brute dictaturen, feodale monarchieën en corrupte militaire regeringen, maar geen enkele van deze regimes, hoe verwerpelijk ook, voldoet aan de standaarddefinitie van fascisme.

Het gros van de Arabisten of experts die zich hebben geworpen op de islam, vertalen islamisme als politieke islam dat net als socialisme, communisme en liberalisme een ideologie is. Aan de andere kant onderscheidt men stromingen binnen de islam die een uitermate sterke religieuze oriëntering hebben nl. het islamitische activisme en in zijn uitermate gewelddadige uitvoering islamitisch extremisme en fundamentalisme. Wat de islam bijzonder maakt is het specifieke religieuze sanctie orgaan die het afdwalen van het pad geplaveid met normen en waarden die voortkomen uit het heilige schrift, bestraft met reële specifiek in dat religieuze boek opgenomen straffen nl de sharia.die volgens de moslim[6] rust op twee hoofdpijlers: Koran en Sunnah. In het algemeen kan worden gesteld dat de uitkomst van of …of  wellicht voor het politieke debat relevant is, maar of dat onderscheid voor de militair relevant is? Nauwelijks.

Is in democratieën het seculaire/wereldlijke beginsel uitgangspunt; bij  de islam is dat niet het geval.  De intensieve verbinding tussen geloof en politiek is een groot verschil met bestaande religies en lijkt in veel aspecten op de macht van de klerikale klasse van het christendom tijdens de feodale tijden van de vroege Middeleeuwen. Net zoals de top van die klerikale klasse was Mohammad religieus en politiek leider, wettenmaker en commandant van een strijdmacht. De Islam vertoont nog meer overeenkomsten met het christendom. Ook het christendom heeft bijvoorbeeld in de tijd van  Karel de Grote zijn beginselen met het zwaard in de hand verspreid en heeft in de periode vanaf het midden van de Klassieke Oudheid tot aan de 19^de eeuw de grensoverschrijdende verbondenheid benadrukt. In tegenstelling tot het christendom en andere geloofsrichtingen bestaan er  islamitische groeperingen die zich niet kunnen resp. willen verenigen met de door het westen geïntroduceerde natiestaat en blijven voortdurend hameren op de grensoverschrijdende religieuze verbondenheid van haar gelovigen.

Militairen zal geleerd moeten worden dat een beter inzicht in de moslim wereld van hun (deel van de) operatieve ruimte verkregen kan worden door het beantwoorden van twee vragen: welke islam en wiens islam. Het moet hen ook duidelijk worden gemaakt dat die antwoorden eerder vanuit een antropologische (menskunde, samenlevingsstructuren) invalshoek aangevuld door linguïstische (taalkundige), etymologische (woordafleiding), etnologische (volkenkunde), folkloristische (volksgebruiken) en onomastische (communicatie, documentatie en taal in de praktijk) percepties moeten worden benaderd dan beginselen toe te passen die tegenwoordig op het internationale politieke podium gebruikelijk zijn. Voor de Nederlandse militair kan naast het eerder genoemde rapport van de ICG uit 2005 met de titel “Understanding Islam”, het 2002 artikel “Ten Things Everyone Needs to Know about Islam” waarin o.m. de vijf zuilen van wijsheid van de Islam verklaard worden en “The Oxford Dictionary of Islam”(2003) beide van de hand van John Esposito[7], de eerste stap vormen voor een beter begrip van de Islam, waardoor zij een onderscheid kunnen maken tussen de twee hoofdgeloofsrichtingen Sunni en Shi’a islamisme en een genuanceerd beeld van islamitisch activisme kunnen krijgen. Voor het vaststellen waartegen men ten strijde trekt, zijn kennis, inzicht, lenigheid van geest en actuele en betrouwbare informatie essentiële parameters.

Wie? Welke?

Bij de beantwoording van de vraag welke islam is het belangrijk om vast te kunnen stellen of sprake is van een herstel of reformatie proces, een herwaardering van de klassieke islamitische doctrine of een reconstructie van het islamitische denken die zijn inspiratie haalt uit het verleden om antwoorden te vinden voor contemporaine uitdagingen en de realiteit van een snel veranderende wereld. In dat geval spreken we over verandering en het grote knelpunt voor de militair ligt bij de vaststelling waar de grenzen van die verandering liggen en hoeveel verandering aanvaardbaar is.

De beantwoording van wiens islam is zo mogelijk nog complexer dan de beantwoording van welke islam. Tijdens de achterliggende decennia is die identificatie verschoven van de traditionele beschermers van de Islam – Ulama[8] – naar wereldlijke en religieuze heersers als monarchen (Koningen Fahd van Saudi-Arabië en Hassan II van Marokko), (ex) militaire leiders (Saddat van Egypte; Muammar al-Gaddafi van Libië, Mohammad Zia-ul-Haq van Pakistan, Jafar al-Numayri en Omar al-Bashir van Soedan); religieuze leiders (Khomeini in Iran) en religieuze studenten uit de madrassas (Taliban). Die “leiders” hebben de islam vooral gebruikt om hun macht te legitimeren resp. steun van de bevolking te mobiliseren. Bovendien hebben traditionele religieuze leiders – imams en mullahs – zich vooral in de westerse wereld meer en meer ontwikkeld van experts op het gebied van theologie en religieus georiënteerde wetgeving tot sociale en politieke activisten.  In de 21^ste eeuw zijn de belangrijkste reformanten zowel religieuze experts als leken en ondanks hun gemeenschappelijke islamitische oriëntatie, presenteren zij een uitgebreide variëteit aan intellectuele opinies en percepties.

Uit de voorgaande tekst blijkt dat door de grote diversiteit van het islamitische activisme een uniforme blauwdruk om de islam en zijn bewegingen tegemoet te treden niet bestaat. Men kan daarom niet spreken over een polarisatie tussen de Islam en het kapitalisme/liberalisme/christendom van het westen en men zal genuanceerder en breder met de materie moeten omgaan. De Amerikaanse uitspraak “Je bent voor ons en als dat niet het geval ben je tegen ons” maakt binnen de moslimwereld nauwelijks indruk. Hoewel verschillende moslim gemeenschappen een gezonde dosis wantrouwen koesteren tegen extremistische netwerken die net als Al Qaeda deel uitmaken van de Holy War inc. heeft dat nog niet geleid tot een massale ondersteuning van het Amerikaanse streven en is het beperkt gebleven tot plaatselijke en tijdelijke instemming met Amerikaanse inspanningen. Aan de andere kant heeft de weerstand tegen het westen, USA, ook niet geleid tot een gepassioneerde ondersteuning van de mondiale Jihad van de Holy War inc.

De geschilderde islamitische diversiteit met een veelvoud aan wensen, doelen, processen en gezichten leidt tot een politiek complexe landkaart, die het westen tot voorzichtig en terughoudend manoeuvreren dwingt. Er zijn een aantal trends te ontdekken die houding en activiteiten van het westen mede richting kunnen geven. De meerderheid van de moslim staten hanteren een Sunni politiek activisme, dat op voortgang en verbetering gericht is en een voorkeur vertoont voor het beginsel van geweldloosheid boven gewelddadigheid. Door die instelling staan samenlevingen die daaraan inhoud geven open voor dialoog, discussie en democratische opvattingen. Hoewel geen pro-westen gerichte trend, maar meer een aansluiting van islamitische op nationalistische ideeen, stellen juist die hen in staat de nationale soevereiniteit te beschermen en westelijke interventies af te weren.  Hun houding t.o.v. het westen is eerder kritisch dan vijandig en gewelddadig en hun militaire instelling heeft meestal een gecalculeerd en gedoseerd karakter. Het westen kan ernaar streven om die samenlevingen te steunen in hun wens om te moderniseren; moet het meer respect tonen voor hun soevereiniteit, begrip kunnen opbrengen voor hun ambitie om met het westen geïnstitutionaliseerde interrelaties, onderlinge verhoudingen en bepaalde pijnpunten opnieuw te bespreken zoals de Palestijnse kwestie, Irak, Afghanistan en de manier waarop de strijd tegen het grensoverschrijdende islamitisch extremisme is ingevuld.

Een evaluatie van de huidige status van GWOT kan leerzaam zijn voor de verhouding met moslim staten op de korte termijn.  Er zijn de afgelopen drie jaar zeker successen bereikt, Al Qaeda lijkt te zijn verdreven uit zijn Afghaanse toevluchtsoord, van waaruit het  jihadi opleidingen verzorgde en de jihad orkestreerde; een groot aantal jihadi netwerken zijn ontmanteld resp. geneutraliseerd; Osama Bin Laden en een groot aantal strijders zijn of opgepakt of gedood of verjaagd; het financiële netwerk is ontregeld. Desondanks is de Jihadi beweging nog steeds bedreigend en krachtig genoeg om leden voor hun beweging te mobiliseren en kan zich nog steeds relatief vrij over de mondiale beemden bewegen om het westen pijn te doen en westelijke belangen te doorkruisen. De dreiging van Jihadi activiteiten is de laatste tijd niet alleen sterk gegroeid in Europese staten als Spanje, UK, Nederland, Frankrijk, maar ook in Rusland, Tsjetsjenië en verschillende gematigde moslim staten. Het gegeven dat herkenbare en onderhuidse irritaties bij de moslim wereld sinds 2001 niet zijn aangesneden en dus niet zijn opgelost, heeft dientengevolge het activisme binnen en door de moslim wereld aangewakkerd en een gewelddadiger karakter heeft gekregen.

Een andere reden voor ongerustheid is de dreiging van gewelddadige home grown activisten door de economische neergang en groeiende sociale en politieke inbedding van moslim minderheden in m.n. westers georiënteerde staten zoals UK; Frankrijk, Spanje, Nederland en Duitsland.  Hoewel de strijd tegen het islamitisch extremisme zeker niet de enige oorzaak is, heeft de manier waarop die is ingevuld wel een katalyserende werking gehad op de ontwikkeling naar een gewelddadiger optreden en in het verlengde daarvan een structurele instabiliteit in genoemde staten. Het westen zal zich moeten laten leiden door een beleid waarin een belangrijke plaats wordt ingeruimd voor terreur bestrijding die niet alleen is gericht op de moslim georiënteerde uitwassen, maar ook het minimaliseren van het (cyber)mobiliseren en radicaliseren van home grown moslimsamenlevingen meeneemt.

Zoals het christendom zich heeft ontwikkeld tot een geloofsrichting met veel gezichten en die diversiteit indien men zich niet inleest en inleeft in de karakteristieken, kan leiden tot ongewenste situaties, zo is dat ook het geval bij religies en ideologieën die deel uitmaken van “ver van mijn bed shows”. Zijn voor westers georiënteerde religieuze en ideologische problemen tijd en geduld naast dialoog en debat onvermijdbare processen, dan zal het westen met dezelfde betrokkenheid en wijsheid de islamitisch georiënteerde religieuze en ideologische problemen moeten benaderen. De militair op het operatieve en tactische niveau zal met de gevolgen van het uitblijven van adequate oplossingen op het politieke en militair strategische niveau moeten leren omgaan. Wanneer zijn opdrachten in door de islam beheerste regio’s en staten moeten worden uitgevoerd, is een beter inzicht in de ins en outs van islamitische stromingen resp. bewegingen in zijn deel van de operatieve ruimte een absolute voorwaarde. In dit artikel is een inzicht gegeven in de complexe islamitische landkaart, waaruit kan worden vastgesteld dat geen sprake kan zijn van een islam als een zuil maar dat sprake is van een fundament dat op pijlers rust die verschillend van kleur, volume en lengte zijn, waardoor de stabiliteit door de variërende sterkte van de pijlers kan fluctueren.

Onevenredige invulling van hoge bestuursfuncties (de kleinste partij met de belangrijkste functies)

Omvolking.

————————————————-

[1] Een in 1995 opgerichte onafhankelijke non-profit, niet goevernmentele organisatie die zich ten doel stelt om gewapende conflicten te voorkomen en op te lossen. De groep heeft een personeelsvolume van 130 mannen en vrouwen, die mondiaal zijn verspreid, 46 nationaliteiten vertegenwoordigen en 53 talen spreken. De organisatie concentreert zich op 60 (potentiële) conflicten en werkt met een budget van ongeveer M$16 per jaar. De International Crisis Group wordt breed erkend als de leidende onafhankelijke, onpartijdige entiteit voor analyse en advies aan regeringen en intergouvernementale instanties als UN, EU en Wereld Bank.

[2] Arabist en theoloog, lid van het CDA.

[3] Beschrijving van het huidige wereldbeeld; bij de islam verwoordt in de dar al-islam en dar al-harb. In de moslimlanden de sharia, daarbuiten de verwerpelijke niet-islamitische samenleving, waar moslims onderdrukt worden en mensen gedegradeerd zijn tot slaven van kapitalisme en sex.

[4] Zoals bij het socialisme: klasseloze maatschappij, collectivering, solidariteit, centralisatie van macht; bij het liberalisme: vrijheid, fundamentele burgerrechten of grondrechten, zijn bij de islam: wereldkalifaat onder moslimleiding., afschaffing van de democratie, levensinvulling Mohammed is de norm, de sterkhouders.

[5] Socialisme: revolutie van het proletariaat. Democratie: via evolutie, stapsgewijze hervormingen via een parlement en Islam: door een geweldloze of gewelddadige revolutie of Jihad.

[6] Hij die zich onderwerpt aan God

[7] Professor of Religion and International Affairs, Professor of Islamic Studies and Founding Director of the Prince Alwaleed bin Talal Center for Muslim-Christian Understanding at the Walsh School of Foreign Service, Georgetown University. Esposito heeft zich gespecialiseerd in de Islam als religie, de politieke Islam van Noord Afrika tot Zuidoost Azie en hun invloed op internationale betrekkingen.

[8] Scheidsrechters bij de toepassing van de Shar’ia wetgeving. De moslim clerus of geestelijkheid die een groot aantal jaren training in en bestudering van Islamitische wetenschappen achter de rug heeft en zich als het geweten van de wereldgemeenschap van de moslims – Ummah – beschouwt. Voorbeelden zijn Mufti, Qadi, Faqih Muhaddith en sommige moslims rekenen daar ook de Mullah, Imam en Mawlawi toe.